Partiler ve Çok Partili Döneme Geçiş Denemeleri,Atatürke Suikast,Şeyh sait Ayaklanması, Demokrat Partinin Kurulması, Menemen Olayı ve Partilerin Özellikleri

Partiler ve Çok Partili Döneme Geçiş Denemeleri Cumhuriyet Halk Fırkası 9 Eylül 1923

Özellikleri: 

• Cumhuriyet döneminde Türkiye'de kurulan ilk siyasi partidir.
• Türk ordularının İzmir'e giriş günü olan Dokuz Eylül tarihi Parti'nin kuruluş tarihi olarak belirlendi. 
• Partinin genel başkanlığına Gazi Mustafa Kemal seçildi 
• Anadolu ve Rumeli müdafaa-i hukuk cemiyetlerinin tüm şubeleri halk fırkasına bağlandı
• 10 Kasım 1924 partinin başına Cumhuriyet kelimesi eklendi 
• Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, laiklik ,inkılapçılık ilkeleri 1931 yılında Parti kurultayında ana ilkeler olarak kabul edildi.

Dikkat: Cumhuriyet Halk Fırkası'nın Türk siyasi ve devlet hayatındaki en önemli yeri inkılapları öncülük etmiş olmasıdır.

Terakkiperver (ilerici )Cumhuriyet Fırkası 17 Kasım 1924 
Özellikleri: 

• Cumhuriyet döneminde Türkiye'de kurulan ikinci siyasi partidir. 
• Cumhuriyet döneminin ilk muhalefet partisi
• Partinin genel başkanlığına Kazım Karabekir Paşa, genel sekreterliğine ali fuat paşa seçildi.
• Parti ekonomide liberalizm ilkesini benimsedi.
• Parti'nin ilk şubesi Urfa'da açıldı.
• Partinin basından aldığı destek meclisteki Terakkiperver Cumhuriyet fırkası'na mensup milletvekillerinin yaptıkları konuşmalar yeniliklerin ve ülke bütünlüğünü tehlikeye düşmesine neden olduğu, tcf Şeyh Sait ayaklanması ile ilgisinin olduğu gerekçesiyle ,takrir-i Sükun kanununa dayanılarak hükümet tarafından kapatıldı (5 Haziran 1925)

Şeyh Sait Ayaklanması 13 Şubat 1925 

Ayaklanmanın nedenleri , alınan önlemler ve sonuçları 

Neden: Yenilik hareketlerinin hızlanması 
Alınan önlem: bölgede seferberlik ilan edildi 
Sonuçları: İngiltere Musul sorununu kendi lehine çözebilme için de büyük avantaj sağladı

Neden: Musul konusunun kendi lehine çözmek isteyen İngiltere'nin kışkırtması 
Alınan önlem: takrir-i Sükun kanunu çıkarıldı 
Sonuç: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı.

Neden: Saltanat ve halifeliğin kaldırılmasına tepki duyan çevrelerin din elden gidiyor propagandası yapmaları ve hilafet ve saltanatın geri getirilmek istenmesi 
Alınan önlem: İstiklal Mahkemeleri'nin tekrar kurulmasına karar verildi 
Sonuç: Türkiye'de çok partili hayata geçiş için yapılan ilk deneme başarısızlıkla sonuçlandı

Bilgilendirelim: Takrir-i Sükun kanunu 4 Mart 1925 te çıkarılan bu kanunla hükümete ayaklanmalara memleketin düzenini bozacak kişilere teşkilatlara Kışkırtma içeren yayınlara karşı Gerekli tedbirleri alarak gazete kapatmaktan, partileri dağıtmaya kadar varan her türlü yetki veriliyordu.
Yani günümüzde ilan edilen olağanüstü hal yetkilerinin tamamına sahiptir.

Mustafa Kemal Paşaya Suikast Girişimi 16 Haziran 1926 
Cumhuriyet ve inkılaplara karşı olanlar eski ittihatçılar ile birleşerek Mustafa Kemal'i öldürmek istediler. 

Düşünelim: Bu girişim ülkede Demokrasiyi geçilecek siyasi olgunluğa henüz ulaşamadığını ve ayrıca Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılmasının haklılığını gösterir.

Mustafakemalpaşa Bu olay üzerine "benim naciz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır, ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet Payidar kalacaktır," sözünü kullanmıştır düşünelim bu söz Mustafa Kemal Paşa'nın Türk halkına olan güvenini gösterir Çünkü o bu sözüyle Türk milletinin cumhuriyete ve yapılan yeniliklere sahip çıkacağını belirtmiştir.

Serbest Cumhuriyet Fırkası 12 Ağustos 1930 
Özellikleri:

• Serbest Cumhuriyet Fırkası Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa'nın teşviki ve desteği sonucunda kurulmuştur.
• Kurucusu Fethi Okyar bey'dir.
• Cumhuriyet döneminin ikinci muhalefet partisidir.
• Serbest Cumhuriyet Fırkası ve cumhuriyetçilik ve milliyetçilik konularında Cumhuriyet Halk Fırkası ile aynı görüşü paylaşmasına rağmen ekonomide liberalizmi savunuyor ve devletçiliğe karşı çıkıyordu. Bu görüşüyle Cumhuriyet Halk fırkasından ayrılıyordu.
• Parti'nin bir süre sonra kontrolden çıkması üzerine Fethi Bey 17 Kasım 1930 tarihinde kurmuş olduğu partiyi kapatmıştır.

Dikkat: Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kurulmasında 1929 dünya ekonomik bunalımı da etkili olmuştur Çünkü dünya ekonomik bunalımı Türkiye'yi de etkilemiş ve meclise değişik düşüncelerin yansıtılması gerekmiştir.

Bilgilerimizi Test Edelim

SORU: 
I-Halk Partisi 

II-Terakkiperver Cumhuriyet Partisi 

III-Serbest Cumhuriyet Partisi 

Atatürk döneminde yukarıdakilerden hangileri muhalefet partisi olarak kurulmuştur?

A)Yalnız I              B)Yalnız II            C) Yalnız III        D) I ve II             E) II ve III

ÇÖZÜM:
Terakkiperver Cumhuriyet Partisi ve Serbest Cumhuriyet Partisi Atatürk döneminde kurulan muhalefet partileri bir Halk Partisi ise 9 Eylül 1923 te Mustafa Kemal Paşa tarafından kurulmuştur 

Cevap : E


SORU:
Atatürk Nutuk'ta takrir-i Sükun kanunu ile İstiklal mahkemelerini İstibdat vasıtası olarak kullanacağımız fikrini ortaya atanlar ve bu fikri telkine çalışanlar oldu. Biz olağanüstü olarak alınan ve fakat yasal olan önlemleri hiçbir vakit ve hiçbir surette kanun üzerine çıkarmak için vasıta olarak kullanmadık demiştir Atatürk'ün bu anlatımıyla takrir-i Sükun Kanunu'nun kabul edilmesi ve İstiklal Mahkemeleri'nin kurulmasına aşağıdakilerden hangisini gerekçe olarak gösterdiği savunulamaz?
A) Devletin hayat ve bağımsızlığını sağlamak 
B) Milletin Medeni ve sosyal gelişmesine ilişkin girişimleri koruma 
C) Ülkenin düzen ve güvenliğini sağlama 
D) Tehlikelere karşı önlem alma zorunluluğu 
E) Uluslararası ilişkileri düzenleme zorunluluğu

ÇÖZÜM:
Takrir-i Sükun kanunu (huzur ve güvenliği sağlama kanunu) ülkenin düzen ve güvenliğini sağlamak amacıyla çıkarılmıştır bu kanunun uygulanması içinde İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur takrir-i Sükun kanununun çıkarılmasına ve istiklal mahkemelerinin kurulmasında uluslararası ilişkilerin düzenlenmesi zorunluluğu etkili olmamıştır.

Cevap:  E

Menemen Olayı 23 Aralık 1930 

Özellikleri:

• İzmir'in Menemen ilçesinde Derviş Mehmet ve adamlarının çıkarttığı ayaklanmadır 
• Ayaklarına Cumhuriyet rejiminin ve laikliği Hedef almıştır 
• İsyanı bastırmak isteyen öğretmen asteğmen Kubilay Asiler tarafından şehit edilmiştir 
• Çevreden gelen Askeri birliklerin olaya el koyması üzerine İsyan bastırılmış ve bölgede sıkıyönetim ilan edilerek suçlular gerekli cezaya çarptırılmıştı 

Düşünelim: Menemen Olayı Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılmasının ne kadar yerinde bir karar olduğunu gösterir.

Dikkat: Türkiye'de çok partili hayata geçişin ilk denemesi Şeyh Sait ayaklanması ile ikinci denemesi ise Menemen Olayı ile olumsuz sonuçlanmıştır.

Hatırlayalım: Türk tarihinde irtica (yani gerici) özelliği taşıyan üç olay vardır.
 Bunlar:
31 mart isyanı 
Şeyh Sait ayaklanması 
Menemen olaylarıdır

Demokrat Parti'nin Kurulması 1946 

Başarısız iki denemeden sonra Türkiye 1945 yılına kadar muhalefetsiz Cumhuriyet Halk Fırkası'nın idaresinde yönetilmiştir.  İkinci Dünya Savaşı sırasında tek partinin ülkenin iç ve dış sorunlarını çözmede yetersiz kalması üzerine, Cumhuriyet Halk fırkasından ayrılanlar Adnan Menderes öncülüğünde Demokrat Partiyi kurdular. 1946 seçimlerine Cumhuriyet Halk Fırkası kazandı.

14 Mayıs 1950 seçimlerinde ise gizli oy ve açık sayım yöntemi ile ezici bir çoğunlukla iktidara gelen Demokrat Parti 27 Mayıs 1960 tarihine kadar idare de kaldı. 

Demokrat Parti döneminde:

• Köy Enstitüleri ve Halkevleri kapatıldı 
• Paralar üzerinde mevcut cumhurbaşkanının resminin basılması uygulaması kaldırıldı 
• Atatürk aleyhine işlenen suçlar hakkında kanun çıkarıldı 
• NATO'ya üye olundu 

Hatırlayalım: Demokrat Parti'ye karşı gelişen muhalefet 27 Mayıs 1960 darbesine ortam hazırlamıştır. Böylece Demokrat Parti dönemi sona ermiştir.

SORU:
I-Menemen Olayı 

II-Atatürk'e suikast girişimi 

III-İslam teali Cemiyeti'nin kurulması 

IV-Anzavur Ayaklanması 

Ulus egemenliğine dayalı rejime karşı bir tepki niteliğinde olan Yukarıdaki gelişmelerden hangileri Cumhuriyetin ilanından sonra gerçekleşmiştir?

A) I ve II    B) I ve IV     C) II ve III      D)  III ve IV     E)  I, II, III

ÇÖZÜM:
Cumhuriyet 29 Ekim 1923 de ilan edildi öncüllerde yer alan gelişmeleri ise oluş sırası şöyledir:

Menemen Olayı 23 Aralık 1930 

Atatürk'e suikast girişimi 15 Haziran 1926 

İslam teali Cemiyeti'nin kurulması 1919 

Anzavur Ayaklanması 1920 

O halde Ulus egemenliğine dayalı rejime karşı bir tepki niteliğinde olan bu gelişmelerden İslam teali Cemiyeti'nin kurulması ve Anzavur ayaklanmalarının çıkması Cumhuriyetin ilanından önce Menemen Olayı ve Atatürk'e suikast girişimleri ise Cumhuriyetin ilanından sonra gerçekleştirmiştir.

Cevap: A

Kpss , Ygs ve Lys'ye hazırlanan takipçilerimizin sayfamız hakkındaki düşüncelerini ve önerilerini yorum kısmında bildirmeleri, sayfanın daha kaliteli ve verimli hale gelmesine zemin hazırlayacaktır.

Takipçilerimize sınavlarda başarılar dileriz.