Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri ve Özellikleri, Edebiyat LYS Hazırlık Notları

DİVAN EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ

A) beyitlerle kurulanlar

GAZEL: 

• Özellikle Aşk, güzellik, şarap ve kadın konularında yazılmış belirli biçimlerdeki şiirleri denir.
•  Lirik şiirlerdir.
• Beyit sayısı genellikle 5  - 15 arasında değişir.
• aa/ba  biçiminde uyaklanır.
• Aruz ölçüsüyle yazılır.
• Güzelin ilk beyti Mutlaka kendi arasında uyaklı olur. Bu ilk beyit matla son beyiti ise Makta yani taç adı verilir.
• Bir gazelin en güzel beytine Beyt-ül gazel denir.
• Beyitleri arasında anlam birliği bulunan gazele yek - ahenk, aynı güç ve güzellikte beyitlerden oluşan gazellere de Yek Avaz gazel adı verilir.
• İlk beyiti dışındaki beyitlerinde hiç uyak bulunan gazellere musammat gazel denir.

KASİDE:

Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla belirli kurallar içinde yazılan uzun şiirlerdir.

En az 33 en çok 99 beyitten meydana gelir.

Kaside’nin en güzel beytine Beyt-ül kaside ,şairin mahlasının bulunduğu beyte Taç beyit adı verilir.

Gazel gibi uyaklanır.

Kasidenin Bölümleri

Nesip (teşbib):  Başlangıç tasvir bölümüdür. Şair bu bölümde esas konunun dışında başka bir konuda söz eder.

Girizgah:Tek beyitlik bölümdür.  Bu bölümde asıl konuya geçmek için hazırlık yapılır.

Methiye: Kasidenin en önemli bölümüdür.  Kasidenin ana konusunu burada ele alınır. Övgü bölümüdür.

Fahriye: Şairin kendisini övdüğü bölümdür.

Tegazzül (gazel bölümü): Bu bölümün her kasidede bulunması zorunlu değildir. Kasidenin genel uyak düzeni ve ölçüsüne uygun bir gazel kaside yerleştirilir.

Taç: Şairin adı geçer kek beyittir.

Dua:  Şair yazdığı için Tanrıya dua eder.

Konularına göre kaside

Tevhit: Tanrının birliğini anlatan şiirlerdir.

Münacaat: Tanrıya yakarışları anlatan şiirlere denir.

 Naat: Hazreti Muhammed'i övmek için yazılan şiirlere denir.

Methiye:  Bir kimseyi övmek için yazılan şiirlerdir.

Hicriye: Bir kimseyi yada aksaklıkları girmek için yazılan şiirlerdir.

Mersiye: Ölen bir padişah ya da devlet büyüğünün kaybından duyulan acıyı anlatan ağıt şiirleridir.


MESNEVİ:

• Her beyti kendi içinde uyaklı uzun nazım biçimidir.
• Bir anlamda divan edebiyatında manzum hikayelerin yazıldığı bir biçim olarak da tanımlayabiliriz.
• Mesneviler aşk, din ve Tasavvuf, ahlak, savaş ve kahramanlık bir şehri ve şehrin güzellikleri gibi türlü konularda yazılmıştır.
• Her beyit kendi arasında uyaklıdır, beyit sınırı yoktur.
• Beyitler arasında konu bütünlüğü vardır.
• Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.
• Bir şairin beş Mesnevi'den oluşan yaptığına “hamse” denir.

KITA:

• Yalnız ikinci ve dördüncü dizeleri birbirleriyle uyaklı ,iki beyitlik nazım biçimidir.
• abac  biçiminde uyaklanır.
• Beyitler arasında anlam Birliği bulunur.
• Düşünce, nükte, yergi gibi konular işlenir.

MÜSTEZAT:

• Gazelin özel bir biçimine denir.
• Uzun dizeleri kısa bir dize eklenerek yazılır.
• İç içe girmiş iki gazeli andırır.
• Kısa dizelere “ziyade” adı verilir.