Olay Çevresinde Gelişen Edebi Metinler LYS Hazırlık Konu Anlatımı

OLAY ÇEVRESİNDE GELİŞEN EDEBİ METİNLER

Olay Çevresinde Gelişen Edebi Metinleri Tanıma ve Gruplandırma
a. Anlatmaya Dayalı Metinler:

Masal

Destan

Halk hikayesi

Mesnevi

Manzum hikaye

Hikaye

Roman

b. Göstermeye Dayalı Metinler:

Geleneksel Tiyatro

Karagöz

Orta oyunu

Meddah

Köy seyirlik oyunu

Tuluat

Modern Tiyatro

Trajedi

Komedi

Dram

Olay çevresinde gelişen edebi metinlerin genel özellikleri:

1. Benzer yönleri

a.Tüm edebi eserler gibi her iki çeşit eserde özünde insanı konu alır.

b.Her iki eser ve edebi eserdir.

c.Her iki çeşit eserde kurmacadır, gerçeği doğrudan yansıtmaz.
 

d.Her iki eserde bir olay üzerine kurulur ve bu olaylar bir çatışmaya dayanır. ( insan- insan, insan- toplum , insan- doğa , insan- gelenek, İnsan- kötülük)

e.Her iki eserde oluştuğu dönemin zihniyetini (sosyal ekonomik kültürel özelliklerini) yansıtır.
 

f.Her iki çeşit eserde de yazıldığı dönemin izlerini yansıtan edebi bir dil kullanılır.
 

g.her iki çeşit eserde de olayı yaşayan kişiler olayın yaşandığı zaman ve olayın yaşandığı yer unsurları vardır.

h. Her iki çeşit eserde de serim düğüm çözüm bölümleri bulunur.
 

2.Farklı yönler

a. Anlatmaya dayalı eserleri doğrudan okuyucuya ulaşır. (kitap ,dergi, anlatıcı gibi) aracılarla. Göstermeye dayalı metinler arada görev alan gösteri sanatçısı yönetmen oyuncu görevli gibi aracılarla seyirciye ulaşır. Bu nedenle bu türde gösteri öğeleri de edebiyatın içine girer. ( sahne dekor efekt ışık gibi)
 

b. Anlatmaya dayalı metinler bireye ,göstermeye dayalı metinler topluluğa hitap eder.
 

c. Anlatmaya dayalı metinler sanatçısının oluşturduğu şekilde kalır. Göstermeye dayalı metinler özü korunarak günün koşullarına göre uyarlanabilir.
 

d. Anlatmaya dayalı metinler sanatçının üslup özelliklerini taşır. Göstermeye bağlı metinler ise aradaki sanatçıya yönelik olarak sahne tekniğine yönelik terimler de içerir.
 

e. Anlatmaya dayalı edebi metinler okuyucunun algılamasıyla nitelik kazanır. Göstermeye dayalı metinlerin niteliği ve başarısı onun sahneleyen yönetmen ve oyuncu kadrosunun yeteneğine bağlıdır. Çok basit bir metin çok ilgi çekebilir veya çok nitelikli bir metin başarılı olmayabilir.

Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri ve Özellikleri, Edebiyat LYS Hazırlık Notları

DİVAN EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ

A) beyitlerle kurulanlar

GAZEL: 

• Özellikle Aşk, güzellik, şarap ve kadın konularında yazılmış belirli biçimlerdeki şiirleri denir.
•  Lirik şiirlerdir.
• Beyit sayısı genellikle 5  - 15 arasında değişir.
• aa/ba  biçiminde uyaklanır.
• Aruz ölçüsüyle yazılır.
• Güzelin ilk beyti Mutlaka kendi arasında uyaklı olur. Bu ilk beyit matla son beyiti ise Makta yani taç adı verilir.
• Bir gazelin en güzel beytine Beyt-ül gazel denir.
• Beyitleri arasında anlam birliği bulunan gazele yek - ahenk, aynı güç ve güzellikte beyitlerden oluşan gazellere de Yek Avaz gazel adı verilir.
• İlk beyiti dışındaki beyitlerinde hiç uyak bulunan gazellere musammat gazel denir.

KASİDE:

Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla belirli kurallar içinde yazılan uzun şiirlerdir.

En az 33 en çok 99 beyitten meydana gelir.

Kaside’nin en güzel beytine Beyt-ül kaside ,şairin mahlasının bulunduğu beyte Taç beyit adı verilir.

Gazel gibi uyaklanır.

Kasidenin Bölümleri

Nesip (teşbib):  Başlangıç tasvir bölümüdür. Şair bu bölümde esas konunun dışında başka bir konuda söz eder.

Girizgah:Tek beyitlik bölümdür.  Bu bölümde asıl konuya geçmek için hazırlık yapılır.

Methiye: Kasidenin en önemli bölümüdür.  Kasidenin ana konusunu burada ele alınır. Övgü bölümüdür.

Fahriye: Şairin kendisini övdüğü bölümdür.

Tegazzül (gazel bölümü): Bu bölümün her kasidede bulunması zorunlu değildir. Kasidenin genel uyak düzeni ve ölçüsüne uygun bir gazel kaside yerleştirilir.

Taç: Şairin adı geçer kek beyittir.

Dua:  Şair yazdığı için Tanrıya dua eder.

Konularına göre kaside

Tevhit: Tanrının birliğini anlatan şiirlerdir.

Münacaat: Tanrıya yakarışları anlatan şiirlere denir.

 Naat: Hazreti Muhammed'i övmek için yazılan şiirlere denir.

Methiye:  Bir kimseyi övmek için yazılan şiirlerdir.

Hicriye: Bir kimseyi yada aksaklıkları girmek için yazılan şiirlerdir.

Mersiye: Ölen bir padişah ya da devlet büyüğünün kaybından duyulan acıyı anlatan ağıt şiirleridir.


MESNEVİ:

• Her beyti kendi içinde uyaklı uzun nazım biçimidir.
• Bir anlamda divan edebiyatında manzum hikayelerin yazıldığı bir biçim olarak da tanımlayabiliriz.
• Mesneviler aşk, din ve Tasavvuf, ahlak, savaş ve kahramanlık bir şehri ve şehrin güzellikleri gibi türlü konularda yazılmıştır.
• Her beyit kendi arasında uyaklıdır, beyit sınırı yoktur.
• Beyitler arasında konu bütünlüğü vardır.
• Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.
• Bir şairin beş Mesnevi'den oluşan yaptığına “hamse” denir.

KITA:

• Yalnız ikinci ve dördüncü dizeleri birbirleriyle uyaklı ,iki beyitlik nazım biçimidir.
• abac  biçiminde uyaklanır.
• Beyitler arasında anlam Birliği bulunur.
• Düşünce, nükte, yergi gibi konular işlenir.

MÜSTEZAT:

• Gazelin özel bir biçimine denir.
• Uzun dizeleri kısa bir dize eklenerek yazılır.
• İç içe girmiş iki gazeli andırır.
• Kısa dizelere “ziyade” adı verilir.

Lys Hazırlık Tekke Edebiyatı (Tasavvuf) Nazım Biçimleri ve Örnekleri Notları

TEKKE (TASAVVUF) EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ

İLAHİ: Din ve Tasavvuf konularının işlendiği şiirleri ilahi denir. Tanrıyı övmek ona yalvarmak için yazılan şiirlerdir. özel bir ezgi'yle okunur. 7 ,8 yada 11li hece ölçüsüyle söylenir. koşma gibi uyaklanır.

Cennet cennet dedikleri         a

Birkaç köşkle birkaç Huri    a

İsteyene Ver sen anı                b

Bana Seni Gerek Seni            a   ( 8'li hece ölçüsü)

NEFES: Bektaşi şairlerinin söyledikleri tasavvufi şehirlere denir.  Kutsal bir esin'le söylendiğine inanıldığı için nefes adı verilmiştir. 7 , 8 ya da 11’li hece ölçüsüyle yazılır.

Eşrefoğlu al haberi                a

Bahçe biziz gül bizdedir       b

Biz bir mevlanın kuluyuz    c

Yetmiş iki dil bizdedir          b      ( 8'li hece ölçüsü)

 
DEME: Alevilik tarikatının düşünce sistemini ve geleneklerini yansıtan Tekke şiiridir. Pir Sultan Abdal bu türün en önemli ozanıdır. 7 , 8 veya 11’li hece ölçüsüyle söylenir. Bu şiirlerde Hazreti Ali'nin adı sıkça geçer.


Hak nasip eylese dergaha varsam    a

Birden divanın dursam ya Ali            b

Eğilsem eşiğini niyaz eylesem           a

Yüzün tabanına sürsem Ya Ali           b              ( 8'li hece ölçüsü)

 
ŞATHİYE:  İnançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir. Görünüşte saçma sanılan bu sözlerin yorumlandığında tasavvufla ilgisi türlü kavramlarla değindiği anlaşılır. Bu tür şiirlere genellikle Bektaşi şairlerinde rastlanır. Kaygusuz Abdal ve Yunus Emre'nin bu türde şiirleri vardır.

Asi Kullar yaratmışsın         a

Varsın şöyle dursun deyüp   b

Anları koymuş orada            c

Sen çıkmışsın uca Tanrı      b      ( 8'li hece ölçüsü)

NUTUK:  Dini konularda öğüt verici özellikler gösteren Tekke şiiridir. Dörtlüklerle 7, 8 11’li hece ölçüsüyle söylenir.  Koşma gibi uyaklanır.

Sadıklar yolunu tutup       a

Hakkın dergahı'na yetüp  a

Aşık bülbül gibi ötüp         a

Dost güllerini dergör        b 

DEVRİYE:  Tasavvuftaki “devir teorisini” anlatan şiirlerdir. Devir şöyle tanımlanır insanın Tanrı'dan gelip Tanrı'ya döneceği düşüncesini savunur.

Edebiyat Dersi Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri ,Açıklama ve Örnekleri LYS Hazırlık Çalışması

AŞIK EDEBİYAT NAZIM BİÇİMLERİ

KOŞMA: Halk edebiyatında en çok kullanılan biçimdir. Hece ölçüsünün 11 li kalıbıyla yazılır. Dörtlük sayısı üç ile beş arasında değişir uyak düzeni genellikle şöyle olur.
1. aaab   - cccb

2. abab  - cccb

3. abcb  - dddb  ( koşmanın ilk dörtlü bu üç değişik biçimde uyarlanabilmektedir.)

Konularına Göre Koşma Türleri:

Güzelleme: Doğal güzelliklerini anlatmak ya da kadın , at gibi sevilen varlıkları övmek için yazılan lirik şiirlerdir.

Dinleyin ağalar Medhin eyleyim

elma yanaklarının Karakaşlımın

o güzel gözlerine kurban olayım

dal gerdanımın da Sırma saçlımın


Taşlama:  Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini eleştirmek için yazılan şiirlerdir. Ormanda büyüyen adam azgını

Çarşıda pazarda insan beğenmez

Medrese kaçkını softa bozgunu s

Elam vermek için Keşan beğenmez

Koçaklama:  Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve dövüşleri anlatan şiirlerdir. Epik şiir türünün örneğidir.

Köroğlu’yum Medhim  merde yeğine

 Koçyiğit değişmez cengi düğüne

 Sere serpe gider düşman önüne

Ölümü karşılar meydan içinde

Ağıt:  Bir kimsenin ölümü üzerine duyulan acıları anlatmak amacıyla söylenen şiirlerdir.  Sözlü edebiyat dönemindeki salguların devamıdır . Divan edebiyatındaki karşılığı ise mersiyedir.

Civan da  canına böyle kıyar mı

 Hasta başım taş yastığa koyar mı

Ergen kıza beyaz bezler Uyar mı

Al giy allı balam şalların hani

DESTAN:  Dört dizeli bentlerden oluşan oldukça uzun bir nazım biçimidir. Kimi destanlarda dörtlük sayısı yüzden fazladır.  Genellikle Hece ölçüsünün 11 li kalıbıyla yazılır.  Uyak düzeni koşma gibidir. Konuları bakımından destanları Savaş, Yangın, deprem, salgın hastalık, ünlü kişilerin yaşamları ,mizahi… gibi gruplara ayırabiliriz.

Esnaf Destanı:  

Nalbant oldum kırdım nalın çoğunu

 Bir katır anladım dinle oyunu

Ecemiymiş Bilmem huyunu

Çenemi teptirdim nalın sökerken

SEMAİ:  Hece ölçüsünün sekizli kalıbıyla yazılır 4  + 4 yada 3 + 5 duraklı semailerin kendine özgü bir ezgisi vardır.  Ve bu Ezgi'yle okunur . Uyak düzeni koşma gibidir. Sanayilerde daha çok sevdiği doğal güzellik gibi konular işlenir.

İncecikten Bir Kar Yağar

Tozar Elif Elif diye

Deli Gönül Abdal olmuş

Gezer Elif Elif diye

VARSAĞI: Güney Anadolu Bölgesi'nde yaşayan Varsak Türklerinin özel bir Ezgi ile söyledikleri türkülerin gelişmiş bir biçimidir. Dörtlük sayısı ve uyak düzeni semai gibidir. Varsağılar Yiğitçe, mertçe bir üslupla söylenir. Bu da dörtlüklerin içindeki bre, Hey, behey gibi ünlemler ile sağlanır.

Behey ela gözlü dilber

Vaktin geçer demedim mi

Harami olmuş gözlerin

Dolmadan bir dem sürelim