Lys Hazırlık Tekke Edebiyatı (Tasavvuf) Nazım Biçimleri ve Örnekleri Notları

TEKKE (TASAVVUF) EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ

İLAHİ: Din ve Tasavvuf konularının işlendiği şiirleri ilahi denir. Tanrıyı övmek ona yalvarmak için yazılan şiirlerdir. özel bir ezgi'yle okunur. 7 ,8 yada 11li hece ölçüsüyle söylenir. koşma gibi uyaklanır.

Cennet cennet dedikleri         a

Birkaç köşkle birkaç Huri    a

İsteyene Ver sen anı                b

Bana Seni Gerek Seni            a   ( 8'li hece ölçüsü)

NEFES: Bektaşi şairlerinin söyledikleri tasavvufi şehirlere denir.  Kutsal bir esin'le söylendiğine inanıldığı için nefes adı verilmiştir. 7 , 8 ya da 11’li hece ölçüsüyle yazılır.

Eşrefoğlu al haberi                a

Bahçe biziz gül bizdedir       b

Biz bir mevlanın kuluyuz    c

Yetmiş iki dil bizdedir          b      ( 8'li hece ölçüsü)

 
DEME: Alevilik tarikatının düşünce sistemini ve geleneklerini yansıtan Tekke şiiridir. Pir Sultan Abdal bu türün en önemli ozanıdır. 7 , 8 veya 11’li hece ölçüsüyle söylenir. Bu şiirlerde Hazreti Ali'nin adı sıkça geçer.


Hak nasip eylese dergaha varsam    a

Birden divanın dursam ya Ali            b

Eğilsem eşiğini niyaz eylesem           a

Yüzün tabanına sürsem Ya Ali           b              ( 8'li hece ölçüsü)

 
ŞATHİYE:  İnançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir. Görünüşte saçma sanılan bu sözlerin yorumlandığında tasavvufla ilgisi türlü kavramlarla değindiği anlaşılır. Bu tür şiirlere genellikle Bektaşi şairlerinde rastlanır. Kaygusuz Abdal ve Yunus Emre'nin bu türde şiirleri vardır.

Asi Kullar yaratmışsın         a

Varsın şöyle dursun deyüp   b

Anları koymuş orada            c

Sen çıkmışsın uca Tanrı      b      ( 8'li hece ölçüsü)

NUTUK:  Dini konularda öğüt verici özellikler gösteren Tekke şiiridir. Dörtlüklerle 7, 8 11’li hece ölçüsüyle söylenir.  Koşma gibi uyaklanır.

Sadıklar yolunu tutup       a

Hakkın dergahı'na yetüp  a

Aşık bülbül gibi ötüp         a

Dost güllerini dergör        b 

DEVRİYE:  Tasavvuftaki “devir teorisini” anlatan şiirlerdir. Devir şöyle tanımlanır insanın Tanrı'dan gelip Tanrı'ya döneceği düşüncesini savunur.

Halk Edebiyat ve Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri Konu Anlatımı ,Örnekleri, Ygs Hazırlık Çalışması

 NAZIM BİÇİMLERİ

Halk Edebiyatı nazım biçimleri

Anonim halk şiiri nazım biçimleri

Mani: Halk şiirinde en küçük nazım biçimidir. Tek dörtlük halinde 7’li hece ölçüsüyle genellikle 4+3 duraklı söylenir.
Uyak düzeni aaxa şeklindedir.
Manilerin ilk iki dizesi uyağı doldurmak ya da temel düşünceye bir giriş yapmak için söylenir.
Temel duygu ve düşünce son iki dizede ortaya çıkar. Başlıca konusu Aşk olmakla birlikte bunun dışında hemen her türlü konularda da yazılabilir.
5 çeşit mani vardır. Tam (yani düz mani) iki çeşittir; kesik mani , artık yedekli mani , deyiş karşı- beri.
a. Tam Mani: yani düz dört dizeden oluşur düz Mani de dört dizinin de hece sayısı eşittir ikiye ayrılır.

1. Tam mani ( ilk dizesi doldurma)

Yel eser yönlendirir   a

Bahçeyi ödüllendirir a

Bir ayrılık bir ölüm     x

Dilsizi dillendirir        a

2. Tam mani( ilk dizesi doldurma) :

Samanlık dolu saman     a

Uyan Nişanlım uyan      a

Eller düğün yapıyor       x

Bizim düğün ne zaman  a

b. Klasik mani (Cinaslı mani): ilk dizisi 7 heceden az diğer dizileri yedi heceli söylenen maniler. Dize sayısı artabilir.

Yara Sızlar                       a

Ok yeğmiş yara sızlar   a

Yaralının halinden         x

Ne bilsin yaram sızlar   a

c. Yedekli Mani (artık mani): Düzme mani'nin sonuna aynı uyaklı dizeler eklenmiş mani çeşididir. Yedekli manide cinaslı uyak kullanılmaz

Ekin Ektim bitmiyor         a

boya vurdum tutmuyor  a

aramızda dağlar var         x

benim yare yetmiyor      a

şekerli yemek yaptım     c

boğazımdan gitmiyor     a

d. Karşı – Beri:  Karşılıklı manilerin bir türüdür. Kızlar ve erkekler ayrı gruplar dörder kişilik oluşturarak birbirlerine söylerler.

Erkek: Başına acem şalı

             Kırılsın her bir dalı

            Girsin terin altına

Kız :  Otur sevdiğim otur

          Rize iskemlesine

          Yüreğimin derdini

          Diyemem hepisine

Edebiyat konusu bakımından Tarih sosyoloji psikoloji felsefe coğrafya matematik biyoloji halkbilimi astronomi gibi bilim dallarıyla yakın ilişki içindedir.
Bir konuyu ele alıp değerlendiren sanatçı doğal olarak bu bilim dallarından yararlanmaktadır.
Çünkü edebiyatın öncelikli konusu insandır. insan ve insan yaşamındaki her şey edebiyatın merak alanındadır. Bu nedenle de insana hizmet eden tüm bilim dallarıyla ilişkilidir edebiyat.
Örneğin insan sağlığıyla ilgilenen tıp insan ve tüm alanları inceleyen biyoloji sayıları konu alan matematik edebiyatın konusu içinde yer alabilir. Fakat bu durum edebi eseri bilimsellik kazandırmaz Çünkü Edebiyat bu bilimlerde kendi kurgusu içinde Gerektiği kadar yararlanır.
edebiyat tüm bunların yanında en çok kültür bilimleri ile ilişkilidir Tarih sosyoloji psikoloji felsefe

e. Deyiş: Çeşitli vesilelerle bir araya gelen insanların söylemiş oldukları manilerdir. Bu kişiler kız- delikanlı, baba- oğul, ana- kız gibi çeşitli kişiler olabilir.

TÜRKÜ:  Türlü ezgilerle söylenen Anonim halk şiiri nazım biçimidir. Kaynağını Türk sözcüğünden alır. Türklere özgü şarkıdır halk edebiyatının en zengin alanıdır. Anadolu halkı bütün acılarına ve sevinçlerini türkülerle dile getirmiştir.

Türkü İki bölümden meydana gelir birinci bölüm asıl sözlerin bulunduğu bölümdür buna bent adı verilir. ikinci bölüm ise renklerin sonunda yinelenen dizeler vardır bu bölümlere bağlama ya da kavuştak adı verilir
Türküler genellikle Yedili ,sekizli ,11 li hece kalıplarıyla yazılmıştır konular çok değişik olabilir.

NİNNİ: Annelerin çocuklarını uyutmak için söyledikleri Ezgili sözlerdir.

BİLMECE: Nazım (yani şiir) biçiminde ve düz yazı biçiminde olmak üzere iki şekilde görülmektedir.

Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler (Şiir) LYS Edebiyat Konu Anlatımı

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)

Şiir metinleri inceleme yöntemi:

1. Şiir ve zihniyet

2. Şiirde yapı

3.Şiirde tema

4. Şiir dili

5. Şiirde ahenk (ses ve ritim)

6. Şiirde gerçeklik ve anlam

7. Şiir ve gelenek

8. Şiir yorumu

9. Metin ve şiir

10. Manzume ve şiir

1. ŞİİR VE ZİHNİYET

Her şeyi yazıldığı dönemin ve o dönemi yakınlık eden diğer eski dönemlerin zihniyetini taşır bu izler ve anlayışlar bu başlıkta incelenir.

Zihniyet:  Bir dönemdeki dini, siyasi, sosyal, ekonomik, sivil, askeri hayatın duygu anlayış ve zevklerinin bütünüdür. Şair eserini kaleme alırken çocukluk, gençlik ve sonraki yaşamında etkilendiği unsurları şehrine aktarır. Bu deneyimler bizim için o dönemin aynasıdır bu yaklaşım o dönemde yazılan tüm edebi metinler için geçerlidir. Yani o dönemde yazılmış her türlü eser için şiir tiyatro zaman hepsi için geçerlidir. İncelenen her metinden o döneme ait özellikler çıkarılabilir.

2.ŞİİRDE YAPI

Şiirin diş özellikler açısından incelenmesidir. Bu özellikler şiir geleneğine uygun olarak farklı özellikler gösterir.

Halk edebiyatı şiir yapısı

Nazım biçimleri: koşma, semai, varsağı, destan, mani, türkü

Nazım türleri: Güzelleme, koçaklama, taşlama , ağıt, (koşma türleridir aynı türler Sema ay içinde kullanılır) ilahi, deme, nefes, şathiye, Nutuk, devriye (Tekke Edebiyatı türleri.)

Nazım birimi:  Dörtlük

ölçü: Hece 7 -8-11

Uyak:  Anlayışı kulak için kulak uygun olması yeterli görülmüştür.

Kullanılan uyaklar:  Genellikle yarım uyak ve redif

Dil:  Halk dili , yöresel söyleyişler

Anlatım:  Açık, içten ve yalın

Divan Edebiyatı şiir yapısı

Nazım biçimleri: Gazel kaside Mesnevi kıta müstezat rubai tuyuğ şarkı musammat
Nazım türleri: Kaside biçimine ait türler vardır münacat Naat Tevhid methiye
Nazım birimi:  Beyit ve bent
Ölçü: Aruz ölçüsü
Uyak:  Anlayışı göz için yazıda süslü görünmesi amacıyla yapılmıştır bu
Kullanılan uyaklar: Tam ve zengin uyak
Dil:  Osmanlıca ( Türkçe ,Arapça, Farsça karma bir dil)
Anlatım : Süslü Sanatlı ve maymunlu anlatım

Modern Şehir Yapısı

Tüm şairlerin ortaklaşa kullandığı belirli nazım biçimleri yoktur. Bazı sanatçılar halk edebiyatı biçimlerini bazıları da Divan Edebiyatı biçimlerini yeni içeriklerle birleştirip kullanmaya devam etmişlerdir.
Batıdan alınan biçimlerde olmuştur. Bu biçimlerin En önemlisi sonedir. Sone'de oldukça az kullanılmıştır. Son yıllardaki sanatçılar hiçbir kalıba bağlı kalmadan serbest şiiri tercih etmişlerdir.
Böylece modern şiir geleneği içinde serbest şiir geleneği de meydana gelmiştir.