Metin, Edebi Metin, Edebiyat ve Gerçeklik LYS Hazırlık Ders Notu

4. METİN

Metin; bir yazıyı biçim, anlatım ve noktalama özellikleriyle oluşturan sözcüklerin bütününe denir.
Her metnin bir yazılış amacı ve bu amacın uygun olarak yazılış biçimi vardır.
Metnin her metnin iki ilişki düzeni vardır.
Bunlardan biri “bağlaşıklıktır.” Bağlaşıklık metni oluşturan sözcükler ve cümlelerin dil bilgisi kuralları ile birbirine bağlanmasıdır. Bağlaşıklıktaki yanlışlık anlamın bozulmasına neden olur.
Metni meydana getiren sözcükler arasındaki anlam ilişkisine ise” Bağdaşıklık” denir.
Bağdaşıklığa uyulmaması anlamın netliğini engeller.

Metinlerin Sınıflandırılması

Metinler oluşturulma amaçlarına ulaşmak istedikleri kişilere göre farklı özellikler taşır.
Bu özelliklere göre metinler temelde ikiye ayrılır.
1. Öğretici metin (bilimsel Metin )

2. Sanatsal metin (edebi metin)

Sanatsal metinde kendi içinde ikiye ayrılır.

a. Manzum (şiir )

b. Mensur (düz yazı)

Sanat metinleri ve diğer metinler arasında birkaç ortak nokta vardır. Bunlardan biri İki tür metninde insan için yazılması ve malzeme olarak dili kullanmasıdır. konuları da ortak olabilir fakat konuyu ele alış biçimi amaç gerçeklik kullanılan dil ve anlatım bakımında farklılıklar gösterir.

Sanat metinleri ve diğer metinler arasındaki farklılıklar
Bilimsel metin de amaç insanı bilgilendirmek.
Edebi metinde  amaç insana güzellik duygusu kazandırmak estetik zevk yaratmak.

Bilimsel metin gerçeği ele alış şekli bilimsel ve somut gerçekler

Edebi metinde gerçeği ele alış şekli sanatsal gerçekler ve kurmaca

Bilimsel biçimde kullanılan dil bilimsel değil( terimli ve kavramlar)

Edebi metinde kullanılan dil edebi kültürel dildir

Bilimsel metin ve anlatım nesnel anlatım

Edebi metinde anlatım öznel anlatım ve Sanatlı anlatım vardır.

5. EDEBİ METİN

Edebi metin güzel sanatlardan biri olan edebiyatın özelliklerine göre oluşturulmuş sözlü veya yazılı tüm metinlere verilen genel bir isimdir.
Edebi metinlerin kendilerine özgü bir dili anlatımı ve üslubu vardır.
Dil edebi metinlerde estetik bir işlev kazanır buna sanatsal yada şiirsel işlev denir.
Bu işlevde dilin amacı öğretmek değil, coşku ve heyecan yaratmak ya da dilin günlük kullanımından farklı bir biçime girerek bir kurguyu aktarmaktır. Bu nedenle edebi metin her okunduğunda farklı çağrışımlar yaratır. Bunun içinde sözcüklerin yan ve mecaz anlamlarından fazlasıyla faydalanır.
Sanatçı kendi kurgusunu yaratırken farklı metin türlerinden yararlanır. şiir hikaye roman vb....

SANATSAL (EDEBİ METİMLER)

Sanatsal (edebi metinler) : ikiye ayrılır coşku ve heyecanı dile getiren metinler, yani şiir olay çevresinde oluşan edebi metinler bu kendi içinde ikiye ayrılır
a. Anlatmaya bağlı edebi metinler.

b.göstermeye bağlı edebi metinler.

a.Anlatmaya bağlı edebi metinler: Masal , efsane, destan (doğal ya da yapay olabilir), halk hikayesi ,Mesnevi , manzum,  manzum hikaye, hikaye, roman

b. Göstermeye bağlı edebi metinler:

Geleneksel Türk Tiyatrosu, Karagöz ,orta oyunu meddah köy seyirlik oyunları tuluat

Modern Türk Tiyatrosu, Trajedi, komedi, dram

6. EDEBİYAT VE GERÇEKLİK

Edebiyat ve gerçeklik gerçek somuttur, nesneldir. Dış dünyadaki tüm varlıklar bu gerçeklikle vardır.  Edebiyat bu gerçeklikten elbette beslenir. Çünkü bu edebiyatı Biricik unsuru olan insanın gerçekliğidir. Ancak edebiyattaki gerçeklik yaşamda varlığı bilinen olgu tasarı düşünce duygu ve nesnelerin sanatçı tarafından kurmaca bir gerçekle farklı şekillerde okuyucuya sunulmasıdır. Buna göre her Eser sanatçının bir kurgusudur. Hiçbir Eser gerçek değildir ama gerçeği de ters düşmez. Konusu gerçek hayattan alınan eserler bile kurmacadır.
bu metinlerde yaşananlar gerçek olabilir ama yaşama sırası Yani olayların sırası ya da olaylar Yaşanırken kurulan diyaloglarda yazarım tarzı ve olaya bakış açısı etkili olur. Çünkü yazar-okuyucu da estetik bir zevk uyandırma çabası içindedir.

Konunun devamı