Türk Devletlerinde İslamiyet Öncesi Kültür ve Medeniyet Kpss Ders Notları Ayrıntılı Anlatım

SOSYAL HAYAT

• Türk toplumu oguuş (aile) ,Urug (soy), Boy (kabîleler), Budun (millet) denilen birimlerden oluşuyordu.
• Boyların başında bulunan Beyler çevreye göre boyu idare ederlerdi 
• Boyların bir ay araya gelmesiyle devlet kurulurdu.
• Türk toplumunda halk hürdür.
• Herkesin hayvancılıkla uğraşması ve toprakların devletin malı sayılması sınıfla bir toplum yapısını oluşmasını engellemiştir. 
• Ayrıca din adamları diğer toplumlarda olduğu gibi imtiyazlı değillerdi. 
• Hayat tarzı göçebelikti.

Bu yaşam tarzı Türklerin mücadeleci ve pratik bir toplum haline gelmelerini sağlamıştır.

DİNİ HAYAT

 İlk Türk devletlerinde Türk halkı dini bir toplum olmayıp daha çok siyasi bir karaktere sahip bir toplumdur.

Bu durum ise din adamlarının ayrı bir sınıf oluşturmalarını engellemiştir.

Eski Türklerin en yaygın dini inançları şunlardır:

• Tabiat güçlerine inanma 
•   Atalar kültü
• Gök tanrı inancı

• Eski Türk topluluklarını etkileyen bir diğer inanış da Şamanizm’dir. 
• Cenaze törenlerinde yuğ mezarlarına Kurgan din adamlarına şaman ,kam , Baksı adı verilmiştir.
• Öldükten sonra ruhun bedenden ayrıldığını, iyi insanların uçmağ denilen cennete Kötü insanların da tamu denilen Cehennemi gideceklerini inanılırdı.
• Mezarlara ölünün sağlığında öldürdüğü düşman sayısı kadar balbal adı verilen küçük heykeller dikilirdi. 
•  Bu dinlerin yanında Uygurlar Maniheizm ve Budizm , Hazarlar Musevilik , Macarlar Hristiyanlık-Katolik , Bulgarlar Hristiyan -Ortodoks , Oğuzlar ise İslamiyeti benimsemişlerdir.

Uyarı:  Kurgan adı verilen oda mezarlar,  

Balbal denilen Mezar taşları

Uçmağ-Tamu kavramları 

Mumyacılık Eski Türklerin öldükten sonraki hayata inandıklarını gösterir.

Bu durum Türklerin İslamiyeti geçişinde büyük kolaylık sağlamıştır.

HUKUK

• Türklerde yazılı olmamakla beraber gelişmiş bir hukuk anlayışı vardır.
• Bu hukuk kurallarına Töre denilirdi.
• Töre toplumdaki herkesi bağlayıcı niteliktedir.
• Ancak Töre değişmez bir niteliğe sahip değildi, çağla ve şartlara göre yeniden düzenlenebilirdi.
• Törenin değişmeyen hükümleri Adalet, iyilik ve eşitlik’tir.
• Törenin üç kaynağı vardır halk ,toy ve hükümdar. 
• Hükümdarın başkanlık ettiği ve siyasi suçlara bakan yüksek mahkemeye yargu adı verilirdi.  
• Yargucu (yargan) idaresindeki mahkemeleri adi suçlara bakardı.
  
• Göçebe yaşamın varlığı nedeniyle suçlulara uzun süreli cezalar verilmezdi. 
• Ölüm cezaları daha çok devlete karşı işlenen suçlar için geçerliydi.

 Uygurlar döneminde ticari ilişkilerin gelişmesinden dolayı kişiler arası anlaşmazlıkların çözülmeyecek kuralların yazılı hale getirilmesi ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu nedenle Türk Hukuku ilk kez Uygurlar tarafından yazılı hale getirilmiştir.

ORDU

İlk düzenli Türk ordusu Asya Hun Devleti hükümdarı Mete tarafından kurulmuştur. (onluk sistem) Bu nedenle Mete'nin tahta çıkışı tarihi olan MÖ 209 yılı bugün Türk kara kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak kabul edilmiştir.

İlk Türk devletlerinde ordunun dikkat çekici özellikleri şunlardır:

• Türk ordusu ücretli değildir.
• Her Türk bir asker sayılırdı.
• Türk ordusunun temeli süvarileri dayanırdı.
• Siyasi teşkilatta görev yapan boy beyi ,Han ,şad tigin , gibi her yönetici savaşa hazır bir komutandı
• Türk ordularının uyguladığı en önemli savaş taktiği Turan taktiğidir.

EKONOMİK HAYAT

İlk Türk devletlerinde ekonominin temellerini hayvancılık oluşturuyordu.

Bu durumun temel nedeni Orta Asya'nın iklimi ve yeryüzü şekilleridir.

İlk Türk devletlerinde halk, iklimin ve toprağın elverişli olduğu bölgelerde hayvancılığın yanı sıra tarımla da uğraşıyordu.
Hunlar tarafından açılan ve köktürkler tarafından da kullanılan kötö kanalı tarımla uğraşıldığının en güzel göstergesidir.
Türkler daha hunlardan itibaren ticaretin önemini anlamış ve gereken önemi vermişlerdir. İpek Yolu ve Kürk yolu en önemli ticaret yollarıydi.

YAZI DİL VE EDEBİYAT

Türkler'in tarih boyunca kullandıkları alfabeler şunlardır.

• Köktürk (Orhun) alfabesi
• Uygur alfabesi
• Arap alfabesi
• Kiril alfabesi
• Latin alfabesi

Köktürk ve Uygur alfabeleri Türklerin milli alfabeleridir.

Türkçenin ilk edebiyat ürünleri sözüdür bunlar:

Sagu: Cenaze törenlerinde söylenen ağıtlar

Sav: Atasözleri

Koşuk: Şölenlerde saz eşliğinde söylenen şiirler

Destan: Bağımsızlık ,vatanın kutsallığı ,birlik, beraberlik ve kahramanlık konularının işlendiği sözlü ürünlerdir.

Önemli Türk Destanları

Oğuz Kağan Destanı   -    Büyük Hun Devleti

Ergenekon ve Bozkurt Destanları   -   Göktürkler

Türeyiş ve Göç Destanları - Uygurlar

Manas Destanı   -  Kırgız

Alp Er Tunga ve Şu Destanları -  İskitler

Dede Korkut Hikayeleri de yazıya geçirilmeden önce sözlü olarak anlatılan gelmişlerdir.

YAZILI ÜRÜNLER

Orhun Kitabeleri  - Köktürkler

Yenisey yazıtları -  Kırgızlar

Sine -Uşi Yazıtları  - Uygurlar

Karabalasagun Yazıtları -  Uygurlar

Orhun kitabelerinin özellikleri

• II. Köktürk hükümdarı Bilge Kağan , kardeşi Kül Tigin ve devlet adamı Tonyukuk için dikilmiştir. 
• MS VIII. y. yıla aittir.
• Tonyukuk kitabesi yeni kendisi yazmış:  kültigin ve Bilge Kağan ait olanlarını ise Yolluğ Tigin yazmıştır 1893’te Danimarkalı Türkolog Thomsen tarafından okunmuştur.
• Köktürk alfabesi ile yazılmış 
• Türk milleti adının geçtiği ilk Türkçe metindir.
• Nutuk (söylev) özelliği taşır.

BİLİM SANAT

 Gök bilimi ile ilgilenen Türkler 12 hayvanlı Türk takvimini yapmışlardır.

Bu durum Eski Türklerin astronomi bilimi ile uğraştıklarını kanıt olarak gösterilebilir.

Uygurlara kadar ki Türk sanatı daha çok taşınabilir hafif eşya yapımında dayanırken,  uygurlarda birlikte mimaride gelişmiştir.

Uyarı: Türk sanatındaki bu değişikliğin temel nedeni yaşam şeklinin değişmesidir.

Orta Asya Türk devletlerinde gelişen başlıca sanat dalları şunlardır:

• Dokumacılık
• Resim
• Minyatür
• Fresk
• Heykelcilik
• Demircilik

Uyarı:  Türk maden sanatının en önemli örneği eski kurganında bulunan Altın Elbiseli Adam heykeli nedir

 İslamiyetten Önce Kültür ve Medemiyet 1