Coğrafya Kpss Hazırlık Coğrafi Konum Konu Anlatımı Paraleller ve Özellikleri

COĞRAFİ KONUM:

Coğrafi konum nedir ? 

Coğrafi konum ; bir noktanın Dünya üzerinde bulunduğu yerin tanımlanmasına denir. 

Matematik ve Özel konum olmak üzere iki bölüme ayrılır.

A. MATEMATİK KONUM:  Enlem ve boylam

Özel konum;  kara ve deniz dağılışı ,önemli geçitler ve boğazlar Madenler yer şekilleri veya yükselti komşular

Matematik konum; bir noktanın ekvator'a ve başlangıç meridyenine göre konumuna Matematik konum denir .

Paralel ve meridyenlerden yararlanılarak Matematik konum bulunur.

1. PARALELLER: (ENLEMLER)

Kutuplara eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen en büyük çembere Ekvator denir.
Ekvatora paralel olarak geçtiği düşünülen tam Daire boylarına ise paralel denir.

Paralellerin özellikleri:

a) En büyük paralel ekvator'dur.( 40 bin 76 kilometre). Ekvator dünyayı Kuzey ve Güney olarak ikiye ayırır başlangıç paralelidir.
b) 90 Kuzey yarım kürede , 90 Güney Yarım Kürede olmak üzere toplam 180 paralel dairesi mevcuttur.
c.) Ekvatordan kutuplara doğru çevre boyları küçülür 90 derecede kuzey ve 90 derece güney paralelleri nokta halindedir.
d) Paralellerin dereceleri Ekvatordan kutuplara doğru büyür.
e) Ardışık iki paralel arasında Kuş uçuşu uzaklık her yerde 111 kilometredir.

 Not: Aynı yarım kürede , aynı paralel üzerindeki noktalarda ekvatora uzaklık, çizgisel hız, güneş ışınlarının düşme açısı ,gece gündüz süre farkı  ,gölge boyu ,gece gündüz süresi eşittir.

ENLEM:
Dünya üzerindeki bir noktanın ekvatora uzaklığının açı cinsinden (yani derece ve dakika saniye) değeridir.
Enlem paralel üzerinde bir noktadır.
Aynı paralel üzerindeki noktaların ekvatora uzaklığı eşit olduğundan enlemleri de aynı kabul edilir.

ENLEMİN ETKİLERİ

Ekvatordan kutuplara doğru dünyanın şekli nedeniyle değişen tüm özellikleri enlemin etkisi ile gerçekleşir yani matematik konumun etkisidir.
Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı kutuplara doğru küçülür.

Sıcaklık kutuplara doğru azalır buna enlem etkisi denir.

Düşünelim:  Sıcaklık enlem ilişkisine göre sıcaklık Ekvatordan kutuplara doğru düzenli bir şekilde azalmalı ya da aynı enlemde ki her yerde aynı olmalıdır. Ancak özel konum özellikleri yani yükselti , karasallık, denizellik yözünde düzenini bozar.
Suların sıcaklığı ve tuzluluğu Ekvatordan kutuplara doğru azalır.

Düşünelim:  Türkiye'de Matematik konum etkisiyle en tuzlu Deniz Akdeniz iken tuzlu en az olan deniz Karadenizdir.
Coğrafya , Kpss  , hazırlık , ders notu

Tarım ,bitki, yerleşme ve kalıcı kar sınırı Ekvatordan kutuplara doğru azalır.

Çizgisel hız kutuplara doğru azalır.

Düşünelim: Türkiye'de çizgisel hız en fazla Hatay'da en az ise Sinop'tadır

 Gece gündüz süre farkı 21 Mart ve 23 Eylül tarihleri dışında Ekvatordan kutuplara doğru artar.

Düşünelim: Türkiye'de gece gündüz süre farkı 21 Mart ve 23 Eylül dışında en fazla Sinop'ta en az Hatay'da yaşanır.

Tan (yani güneşin doğuş anı) ve grup (yani güneşin batışı) süreleri Ekvatordan kutuplara doğru artar.

Düşünelim: Türkiye'de tan ve gurup süreleri Alacakaranlık en kısa Hatay'da en uzun Sinop'ta
Çünkü Dünyanın dönüş hızı Hatay'da Sinop a göre daha fazladır Hatay ekvatora daha yakın olduğu için.

Yerçekimi Ekvatordan kutuplara doğru artar.  Coğrafya , Kpss  , hazırlık , ders notu

Düşünelim: Türkiye'de Yerçekimi en az Hatay'da en fazla Sinop'tadır.

Aynı boydaki cisimlerin gölge uzunluğu Ekvatordan kutuplara doğru artar.

Düşünelim:  Türkiye'de aynı boydaki cisimlerin gölge sizin yıl boyunca en kısa Hatay'da En uzun gölge boyu Sinop'ta olur.

Kutup yönlü rüzgarlar soğuk , Ekvator gönlü rüzgarlar ise sıcak eser .

Tarım nüfus dağılışı, konut tipi ,akarsu rejimi, hayvan türü ,yerleşme ve toprak türü Ekvatordan kutuplara doğru değişkenlik gösterir.

Coğrafya , Kpss  , hazırlık , ders notu

2.MERİDYENLER:

Bir kutuptan diğer kutuba geçtiği düşünülen yarım daire boylarına meridyen denir


Meridyenlerin Özellikleri:

a) Başlangıç meridyeni Londra'nın greenwiçh kasabasından geçer.

b) Boyları birbirine eşittir

c) 180 tane doğuda 180 tane batıda toplam 360 tane meridyen mevcuttur.

d) İki meridyen arasındaki uzaklık ekvatorda 111 kilometre iken kutuplara doğru gidildikçe azalır. Ancak iki meridyen arasındaki zaman farkı Dünyanın her yerinde 4 dakikadır.
e) Aynı meridyen üzerinde bulunan tüm noktalarda yerel saat öğle vakti her zaman ayrı iken sadece 21 Mart ve 23 Eylül'de güneşin doğuşu ve batış saatleri aynıdır.

BOYLAM
Bir noktanın başlangıç meridyeni uzaklığının açı cinsinden değeridir.

Boylam sadece yerel saatleri etkiler aynı boylarındaki noktaların yerel saatleri aynıdır. Ancak eksen eğikliği nedeni ile aynı boylarındaki noktalarda sadece ekinoks tarihleri olan 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde Güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar.

Yerel saat hesaplanırken meridyen farkı alınır. Çıkan fark 4 ile çarpılır zaman farkı bulunur. İstenilen yer daha doğuda İsa toplanır, yer daha batıda ise çıkarılır.

Türkiye'nin en doğusu ile en batısı arasında 45 - 26 Toplam = 19 meridyen farkı vardır.

 Bu da 76 dakika zaman farkına denk gelir.

Meridyen bulunurken, zaman farkı alınır, dakikaya çevrilip, dörde bölünür.

 Türkiye kışın İzmit'in yazın Iğdır'ın yerel saati ortak saat olarak kullanır.