Türkiye Özel Konumu ve Sonuçları Nelerdir ? Coğrafya Kpss Hazırlık Çalışma Notları

                                                 ÖZEL KONUM

Özel konum; iklim, bitki ,örtüsü ,tarım ürünleri ,Jeopolitik konum ,jeo-stratejik konum , ekonomik faaliyetleri, ulaşım ,yer şekilleri, hayvan türleri, yükselti ve madenler üzerine etkiye sahiptir.

TÜRKİYENİN MATEMATİK KONUMU

Türkiye 36 - 42 kuzey paralelleri ile 26 - 45 doğu meridyenleri arasında yer alır.

                                                        Türkiye'nin Uç Noktaları
                

kpss ,Hazırlık, Coğrafya Ders Notu  

1.Türkiye Orta kuşakta yer aldığı için şunlar görülür:

• Yıl içinde dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
• Akdeniz iklim kuşağındadır.
• Batı Rüzgarları kuşağındadır.
• Buzullar yani kalıcı kar yaklaşık 2500 metrenin altına inmez.
• Buzul etkisiyle oluşan fiyort ve skyer kıyı tipleri Türkiye'de görülmez.
• Daha çok cephesel yağışlar görülür.
• İklim ,bitki ,örtüsü, tarım ürünleri ve toprak çeşitliliğinin fazla olmasını sağlamıştır.

2.Türkiye dönenceler dışında olmasının sonuçları:

A. Güneş ışınlarının hiçbir zaman dik açıyla almaz.

Not: Türkiye'nin güneş ışınlarını en dik açıyla 21 Haziran'da en büyük açıyla 21 Aralık'ta düşer.

B. Gölge boyu hiçbir zaman 0 olmaz.

Not Türkiye'de en kısa gölge boyu 21 Haziran'da En uzun gölge boyu 21 Aralık'ta oluşur.
 

3. Türkiye Kuzey Yarım Küre'de yer aldığı için

A. Kuzey sektörlü rüzgarlar (Karayel Yıldız Poyraz )Soğuk , Güney sektörlü rüzgarlar (Kıble , Lodos Samyeli) sıcak eser.

B. En uzun gündüz yaz başlangıcı güneş ışınlarının en büyük açıyla geleceği en kısa gölgenin oluştuğu tarihi 21 Haziran en kısa gündüz kış başlangıcı güneş ışınlarının en büyük açıyla geldiği en uzun gölgenin oluştuğu tarih 21 Aralık tır.

Düşünelim: Türkiye'de 21 Haziran'da gündüzler en uzun Sinop'ta en kısa Hatay'da iken, 21 Aralık'ta en uzun Hatay'da en kısa Sinop'tadır.

C. Dağların güney yamaçları batı etkisiyle Kuzey yamaçlarında sıcaktır.

Not: Karadeniz Bölgesi'nde dağların Kuzey yamaçları denizellik etkisiyle Güney yamaçlarından daha sıcaktır. Bu durum bakı sıcaklık ilişkisine ters düşer.
kpss ,Hazırlık, Coğrafya Ders Notu
D. En sıcak dönem temmuz ağustos en soğuk dönem Ocak - Şubat tır.

E.Cisimlerin gölgesi saat 12 . 00 da hep kuzeye düşer.

F. Güneyden kuzeye doğru gidildikçe;

·         Güneş ışınlarının düşme açısı daralır.

·         Sıcaklık azalır.

·         Gölge boyu uzar.

·         Gece gündüz süre farkları artar.

·         Çizgisel hız azalır.

·         Tan Grup süreleri artar.

G. Denizlerdeki buharlaşma ve tuzluluk oranı azalır.

H. Kalıcı kar ,tarım, bitki ve yerleşme sınırı alçalır.

 kpss ,Hazırlık, Coğrafya Ders Notu

4. Türkiye 26 - 45 doğu meridyenleri arasında olduğu için Şu özellikleri gösterir:

·         En doğusu ile en batısı arasında 19 meridyen yani 76 dakika zaman farkı vardır.

·         Yerel saati başlangıç meridyenine göre daha ileridedir.

·         2. ve 3. saat dilimlerinde yer alır.

·         Doğu - batı yönünde az yer kapladığı için aynı anda tek ortak saat kullanır.

Türkiye normalde 30 derece doğu boylamlarındaki 2.saat diliminde olan İzmit’in yerel saatini ortak saat olarak kullanırken, yazın enerji tasarrufu sağlamak amacıyla Saatler bir saat ileri alınır ve 45 Doğu boylamında ki 3. saat diliminde yer alan Iğdır'ın yerel saatini ortak olarak kullanır.

TÜRKİYE’NİN ÖZEL KONUMU

·         Üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımadadır.

Düşünelim: Bu durum iklim, bitki örtüsü, tarım ürünleri çeşitliliği ,Deniz ticareti, Turizm , savunma üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

·         Yer şekillerinin çeşitli olması ve denizleri göre sahip olduğu konum etkisi ile aynı anda dört mevsimin yaşayabilir.

·         Ortalama yükseltisi (1132 metreden) fazladır. YükseltiSİ doğuya doğru artar.

Düşünelim: Yükseltinin doğuya doğru artması sonucu doğuda sıcaklık düşer sıcaklık farkları ve karasallık artar ürünlerin Olgunlaşma suresi uzar.

iklim bitki örtüsü ve tarım ürün çeşitliliği fazladır.

 Asya Avrupa ve Afrika'nın birbirine en çok yaklaştığı yerdedir. Hem Asya'da hem de Avrupa'da toprağa vardır.

 İstanbul ve Çanakkale boğazları sayesinde dünya ticaretinde önemli bir yere sahiptir. Bulgaristan ,Yunanistan, Gürcistan, Ermenistan, Suriye ,Irak, İran ,Azerbaycan sınır komşularımızdır.

Balkanlar ,Ortadoğu ve Kafkasya arasında yer alır.

·         Dünya petrollerinin büyük bir kısmına sahip olan Ortadoğu ve Kafkas ülkelerine komşudur. Düşünelim: Bu nedenle Ortadoğu'da Avrupa'ya giden önemli petrol boru hatları ülkemizden geçer.

·         Yeraltı ve yerüstü kaynakları açısından zengindir.

·         Dünyanın en eski Tarih ve Kültür hazinelerine sahip olması ayrıca ekonomik siyasi ve kültürel açıdan farklı ülkelere konuşulması Ticaret Turizm ve sanayi açısından gelişim misiniz sağlamıştır.

·         Genç ve dinamik bir nüfus yapısına sahiptir.

·         Alp Himalaya dağ kuşağı üzerinde yer alır. Genç yapılı bir ülkedir.

Düşünelim: Bu nedenle ülkemizin yükselti ve engebesi fazladır. Kırıklı yer yapısı fazladır. deprem tehlikesi yüksek, sıcak su kaynakları, Termal turizmi açısından zengin potansiyeline sahiptir.

Yer şekillerinin yükselti ve engebesi fazla olduğu için gerçek alanı ile izdüşüm alanı arasında fark fazladır gerçek alanı 814.578 İzdüşümü alanı 779.452 kilometre karedir.
kpss ,Hazırlık, Coğrafya Ders Notu

Dağlar genel olarak Batı Doğu yönünde uzanır. Bu nedenle Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde Dağlar kıyıya paralel uzanırken Ege Bölgesi'nde Dağlar kıyıya dik uzanır. Iğdır'da pamuk ( yer şekilleri nedeniyle) Rize'de turunçgil (Fön rüzgarları nedeniyle) yetişir. En fazla yağış Karadeniz Bölgesine en az İç Anadolu Bölgesi'nde düşer en uzun kara sınırı Suriye ile en kısa kara sınırı Nahçıvan iledir.

DİKKAT: Türkiye'de sıcaklığın güneyden kuzeye doğru azalmasının nedeni enlem yani Matematik konum batıdan doğuya doğru azalmasının nedeni özel konumdur.

Türkiye'nin denizlere olan kıyı uzunlukları şu şekildedir.

Ege Denizi 2805

Karadeniz 1695

Akdeniz 1577

Marmara Denizi ve boğazlar 189

Adalar 1067 
Toplamda 8333 kilometre kıyısı vardır denizlere.

Türkiye’nin Komşuları ile kara sınırlarının uzunlukları ve sınır kapıları şöyledir:

 Suriye 877 kilometre sınır kapıları Cilvegözü, Nusaybin, Ceylanpınar, Öncüpınar ,Mürşitpınar, Islahiye, Şenyurt.
İran 454 kilometre Esendere, Gürbulak

Irak 331 kilometre Habur

Ermenistan 316 kilometre Akyaka

Gürcistan 276 kilometre Sarp

Bulgaristan 296 kilometre Kapıkule, pazarkule

Yunanistan 212 kilometre İpsala

Nahçıvan 18 kilometre Dilucu

Toplam 2753 kilometre kara sınırı vardır komşularıyla.

kpss ,Hazırlık, Coğrafya Ders Notu

 TÜKKİYE’NİN JOPOLİTİK KONUMU

Jeopolitik: Devletlerin coğrafi özellikleri ile siyasetleri arasındaki ilişkiyi inceleyen bilimdir. Türkiye'nin jeopolitik önemi Asya ile Avrupa arasında bir köprü konumunda olması arttırır.

Jeopolitikte etkili olan unsurlar

1. Değişmeyen unsurlar: Ülkenin coğrafi şekli, jeomorfolojik özellikleri, coğrafi bütünlük, coğrafi konum, stratejik kaynaklar, iklim, Su

2. Değişken unsurlar: Politik değerler, askeri değerler, ekonomik değerle,r sosyo- kültürel değerler, bilimsel-teknolojik değerler.
3.Zaman

Türkiye'yi ilgilendiren başlıca sorunlar:

1. Doğrudan ilgilendiren sorunlar:

Irak sorunu, Kıbrıs sorunu, Batı Trakya sorunu, Ege Denizi'ndeki kıta sahanlığı sorunu, Suriye ile Fırat ve Dicle'nin sularıyla ilgili yaşanan sorunlar.

2. Dolaylı olarak ilgilendiren sorunlar:

 Bosna Hersek sorunu, Kosova sorunu, Makedonya sorunu, Kafkaslardaki sorunlar, Ermenistan'ın karabağ'ı işgali, Ortadoğu'da yaşanan sorunlar

Coğrafya Kpss Hazırlık Coğrafi Konum Konu Anlatımı Paraleller ve Özellikleri

COĞRAFİ KONUM:

Coğrafi konum nedir ? 

Coğrafi konum ; bir noktanın Dünya üzerinde bulunduğu yerin tanımlanmasına denir. 

Matematik ve Özel konum olmak üzere iki bölüme ayrılır.

A. MATEMATİK KONUM:  Enlem ve boylam

Özel konum;  kara ve deniz dağılışı ,önemli geçitler ve boğazlar Madenler yer şekilleri veya yükselti komşular

Matematik konum; bir noktanın ekvator'a ve başlangıç meridyenine göre konumuna Matematik konum denir .

Paralel ve meridyenlerden yararlanılarak Matematik konum bulunur.

1. PARALELLER: (ENLEMLER)

Kutuplara eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen en büyük çembere Ekvator denir.
Ekvatora paralel olarak geçtiği düşünülen tam Daire boylarına ise paralel denir.

Paralellerin özellikleri:

a) En büyük paralel ekvator'dur.( 40 bin 76 kilometre). Ekvator dünyayı Kuzey ve Güney olarak ikiye ayırır başlangıç paralelidir.
b) 90 Kuzey yarım kürede , 90 Güney Yarım Kürede olmak üzere toplam 180 paralel dairesi mevcuttur.
c.) Ekvatordan kutuplara doğru çevre boyları küçülür 90 derecede kuzey ve 90 derece güney paralelleri nokta halindedir.
d) Paralellerin dereceleri Ekvatordan kutuplara doğru büyür.
e) Ardışık iki paralel arasında Kuş uçuşu uzaklık her yerde 111 kilometredir.

 Not: Aynı yarım kürede , aynı paralel üzerindeki noktalarda ekvatora uzaklık, çizgisel hız, güneş ışınlarının düşme açısı ,gece gündüz süre farkı  ,gölge boyu ,gece gündüz süresi eşittir.

ENLEM:
Dünya üzerindeki bir noktanın ekvatora uzaklığının açı cinsinden (yani derece ve dakika saniye) değeridir.
Enlem paralel üzerinde bir noktadır.
Aynı paralel üzerindeki noktaların ekvatora uzaklığı eşit olduğundan enlemleri de aynı kabul edilir.

ENLEMİN ETKİLERİ

Ekvatordan kutuplara doğru dünyanın şekli nedeniyle değişen tüm özellikleri enlemin etkisi ile gerçekleşir yani matematik konumun etkisidir.
Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı kutuplara doğru küçülür.

Sıcaklık kutuplara doğru azalır buna enlem etkisi denir.

Düşünelim:  Sıcaklık enlem ilişkisine göre sıcaklık Ekvatordan kutuplara doğru düzenli bir şekilde azalmalı ya da aynı enlemde ki her yerde aynı olmalıdır. Ancak özel konum özellikleri yani yükselti , karasallık, denizellik yözünde düzenini bozar.
Suların sıcaklığı ve tuzluluğu Ekvatordan kutuplara doğru azalır.

Düşünelim:  Türkiye'de Matematik konum etkisiyle en tuzlu Deniz Akdeniz iken tuzlu en az olan deniz Karadenizdir.
Coğrafya , Kpss  , hazırlık , ders notu

Tarım ,bitki, yerleşme ve kalıcı kar sınırı Ekvatordan kutuplara doğru azalır.

Çizgisel hız kutuplara doğru azalır.

Düşünelim: Türkiye'de çizgisel hız en fazla Hatay'da en az ise Sinop'tadır

 Gece gündüz süre farkı 21 Mart ve 23 Eylül tarihleri dışında Ekvatordan kutuplara doğru artar.

Düşünelim: Türkiye'de gece gündüz süre farkı 21 Mart ve 23 Eylül dışında en fazla Sinop'ta en az Hatay'da yaşanır.

Tan (yani güneşin doğuş anı) ve grup (yani güneşin batışı) süreleri Ekvatordan kutuplara doğru artar.

Düşünelim: Türkiye'de tan ve gurup süreleri Alacakaranlık en kısa Hatay'da en uzun Sinop'ta
Çünkü Dünyanın dönüş hızı Hatay'da Sinop a göre daha fazladır Hatay ekvatora daha yakın olduğu için.

Yerçekimi Ekvatordan kutuplara doğru artar.  Coğrafya , Kpss  , hazırlık , ders notu

Düşünelim: Türkiye'de Yerçekimi en az Hatay'da en fazla Sinop'tadır.

Aynı boydaki cisimlerin gölge uzunluğu Ekvatordan kutuplara doğru artar.

Düşünelim:  Türkiye'de aynı boydaki cisimlerin gölge sizin yıl boyunca en kısa Hatay'da En uzun gölge boyu Sinop'ta olur.

Kutup yönlü rüzgarlar soğuk , Ekvator gönlü rüzgarlar ise sıcak eser .

Tarım nüfus dağılışı, konut tipi ,akarsu rejimi, hayvan türü ,yerleşme ve toprak türü Ekvatordan kutuplara doğru değişkenlik gösterir.

Coğrafya , Kpss  , hazırlık , ders notu

2.MERİDYENLER:

Bir kutuptan diğer kutuba geçtiği düşünülen yarım daire boylarına meridyen denir


Meridyenlerin Özellikleri:

a) Başlangıç meridyeni Londra'nın greenwiçh kasabasından geçer.

b) Boyları birbirine eşittir

c) 180 tane doğuda 180 tane batıda toplam 360 tane meridyen mevcuttur.

d) İki meridyen arasındaki uzaklık ekvatorda 111 kilometre iken kutuplara doğru gidildikçe azalır. Ancak iki meridyen arasındaki zaman farkı Dünyanın her yerinde 4 dakikadır.
e) Aynı meridyen üzerinde bulunan tüm noktalarda yerel saat öğle vakti her zaman ayrı iken sadece 21 Mart ve 23 Eylül'de güneşin doğuşu ve batış saatleri aynıdır.

BOYLAM
Bir noktanın başlangıç meridyeni uzaklığının açı cinsinden değeridir.

Boylam sadece yerel saatleri etkiler aynı boylarındaki noktaların yerel saatleri aynıdır. Ancak eksen eğikliği nedeni ile aynı boylarındaki noktalarda sadece ekinoks tarihleri olan 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde Güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar.

Yerel saat hesaplanırken meridyen farkı alınır. Çıkan fark 4 ile çarpılır zaman farkı bulunur. İstenilen yer daha doğuda İsa toplanır, yer daha batıda ise çıkarılır.

Türkiye'nin en doğusu ile en batısı arasında 45 - 26 Toplam = 19 meridyen farkı vardır.

 Bu da 76 dakika zaman farkına denk gelir.

Meridyen bulunurken, zaman farkı alınır, dakikaya çevrilip, dörde bölünür.

 Türkiye kışın İzmit'in yazın Iğdır'ın yerel saati ortak saat olarak kullanır.