Türk- İslam Devletlerinde Kültür ve Uygarlık Kpss Hazırlık Çalışma Notu

                                           Türk- İslam Devletlerinde Kültür ve Uygarlık


Merkezi örgütlenme
 Devleti yönetecek olan Hanedan üyeleri küçük yaşta bilim adamlarının yanında eğitim görerek yetiştirilirdi.



Daha sonra Atabeyler gözetiminde melik ünvanıyla illere vali olarak kullanırlardı.

Fakat meliklere Savaş açma ve siyasi görüşme yapma yetkisi verilmemiştir.

·          Bu durum merkezi Otoritenin ve ülke bütünlüğünün korunması istendiğini göstergesidir.

Türk İslam Devletleri'nde işleri yürüten büyük divan ve diye divanlar bulunmaktaydı.

Büyük divana çoğunlukla hükümdar, gerektiği zamanlar ise Vezir başkanlık edebilmekteydi.

Not: inşa ,hırs ,İşrak istifa divanlarının başkanları ile pervane gibi görevliler büyük divanın üyeleridir.

Nihayet-i Saltanat Divanı

Bu divanda güvenilir komutanlar ve devlet adamları bulunurdu.  Bunlara Naib denilirdi.

Hükümdar başkentte olmadığı zaman ona ait işleri yürütür.

İstifa Divanı

Mali işleri yürütür başkanına müstevfi denirdi

Divan-ı pervane

Divanda görüşülen arazi defterlerinde yer alan dirliklerle ilgili kararlarını düzenledi.

Divani pervanenin başkanına pervaneci denirdi.

Divanı Arz

Savunma ile ilgili işleri yürüten divandır. Başkanına Emir'i arz denirdi.

Divanı Tuğra devletin iç ve dış yazışmalarını bakan Divan başkanına tuğrai denirdi.

Divanı israf askeri ve adli işleri dışında mali yönetim ile ilgili işleri denetleyen divandır başkanına müşrif denirdi.

Taşra Teşkilatı

Türk İslam devletlerinde ülke vilayetleri ayrılmıştır. Yönetim bakımından üç ayrı vilayet vardır.
a.Meleklerin yönettiği vilayetler
b.Divan İdaresi vilayetleri subaşılar yönetiyor
c.Sınırlarda bulunan eyaletler üç beyleri yönetir

Vilayetlerde belediye işlerini yürüten kişi Muhtesip denirdi adı verilen askeri valiler bulunurdu yargı işlerini kadılar yürütürdü sınırlardaki güvenliği ise Mirliva sağlardı.


İdari kavramlar
Melik: Hükümdarların erkek çocukları Şehzadelerdir.
Emir ül ümera: ordu komutanı Naip Sultan vekili emir i dad örfi hukuktan sorumlu kişi yani adalet bakanı Amid:  illerde bilgi toplama görevi yürüten defterdar
Atabey: melikleri yani şehzadeleri yetiştirmek ve danışmanlığı yapmak üzere gönderilen devlet adamı ve Eğitimciler
Subaşı: eyaletlerde güvenlikten sorumlu aynı zamanda savaşlarda da Ordu Komutanlığı'nda görevli kişilerdir.

Toprak yönetimi
Has Arazi: geliri hükümdara ait olan topraklardır
İkta arazi: Devlet memurlarına ve Ordu'da yer alanlara hizmet ve maaş karşılığı verilen topraklardır.
Bu topraklar hizmetlerin sürdürülmesi karşılığında babadan oğula geçebilirdi.
Toprak sahibi toprağa 3 yıl boş bırakırsa elinden alınırdı ikta sahipleri gelirlerinin bir kısmı ile Sipahi denilen atlı asker beklemek durumundadır.

Mülk arazi: şahıslara ait topraklardır
Vakıf arazi: Bu arazilerin gelirleri dinsel sosyal kültürel konularla ilgili çalışmalarda kullanılırdı.

·         Bu durum sosyal devlet olgusunu hizmet edildiğinin kanıtıdır.

Askeri Teşkilat

Hassa (Gulam): Birlikleri değişik milletlerin köle ve tutsak çocuklarından meydana getirilen özel eğitimden geçirilen askerlerdir.
Hükümdarı ve Sarayı korumakla görevli dediler.
Tımarlı sipahileri ikta topraklarının geliri ile yetiştirilen askerlerdir.
Ordu'nun temelini oluştururlardı.
ikta askerleri genellikle Türklerden meydana gelirdi.

Uç kuvvetler: Sınır boylarında yaşayan türkmenlerden oluşuyordu.

Bağlı beylikler: Savaş zamanında bağlı beyliklerin göndermek zorunda olduğu askerlerdir.

Hukuk Sistemi

Hukuk sistemi şer-i ve örfi olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

Şer'i hukuk: Davalara  kadılar bakardı kadıların üzerinde hükümetin etkisi olmazdı.

Örfi hukuk: Asayişi bozan ve yasaları çiğneyenler ile ilgili davaları içerikli bu davalara bakan kişi Emir'i dad denirdi.

Kadıların yetki ve görevleri şunlardır
Davalara başkanlık etmek
Taşrada idarecilik yapmak
Merkezden gelen emirleri halka duyurmak
Noterlik yapmak

Kadınların sorumlu olduğu alanlar
Ticari davalar
Evlilik ve boşanma işleri
Miras işleri
Vakıfların denetimi

Türk İslam devletlerinin başlıca gelir kaynakları

Gümrük vergisi
Tarım ürünlerinden alınan vergi
Cizye ve haraç Müslüman olmayanlardan alınan vergi
Hayvan sürülerinden alınan vergiler
Bağlı beyliklerden alınan vergiler
Savaşta elde edilen ganimetler
Maden gelirleri

Bilginler
 Biruni
İbni rüşd
Zemahşeri
Harezmi
Ömer Hayyam
 İbni Sina





Biruni: Gazneli Mahmut döneminde yetişmiş olan Biruni matematik alanında çalışmalar yapmıştır.
Bilimlerin ilerlemesi önündeki en büyük engelin serbest düşüncenin olmayışı olduğunu savunmuştur.
Enlem ve boylam tespit eden Biruni Dünya'nın Güneş etrafında dönüşünün bir yılda gerçekleştiğini ispatlamıştır.
 Asar-ül Bakiye adlı eserinde Asyalı Milletler hakkında bilgi vermekte ve astronomiden bahsetmektedir.

İbni rüşd: (Avaros) Oğuz İspanya'da Endülüs yetişmiştir.
 Endülüs Emeviler döneminde yaşayan avrupalılara Aristo'yu tanıtan kişidir.
Aklın ,inancın önünde olması gereği fikrini savunan kişidir.

zemahşeri: Harzemşahlar döneminde yaşamış olan zemahşerinin keşşaf adlı eseri ve mukaddimet'ül edep adlı bir gramer kitabı önemli eserlerindendir.

Harezmi: Matematik astronomi ve Coğrafya bilginidir. Cebiri sistemleştiren Harezmi'nin kitabü'l cebr ve'l mukabele adlı eseri bulunmaktadır.

Ömer Hayyam: Büyük Selçuklular döneminde en ünlü bilgin ve şairlerdendir.
Matematik, astronomi ve edebiyat alanlarında çalışmalar yapmıştır.
Celali takvimini hazırlamıştır rubailer günümüze kadar ulaşan en önemli eserlerinden biridir.

İbni Sina (Avicenna) Olarak tanınan İbni Sina'nın el kanun-u fit -Tıp adlı kitabı dünyaca ünlüdür.
Küçük kan dolaşımı üzerine çalışmalar yapmıştır.