Osmanlı Devletinin Kültür ve Medeniyeti ( Merkez ve Taşra Yönetimi)

Osmanlı Devleti'nde Kültür ve Medeniyet

 Devlet anlayışı Osmanlı Devleti'nde hükümdarlık anlayışı İslam hukukuna ve eski Türk geleneklerine dayanıyordu.

Osmanlı Devleti'nde hükümdarlığahanedan ailesinden kimin geçeceği konusunda bir kural yoktu.

I. Murat’tan itibaren ülke hanedanın ortak malıdır anlayışının yerini ülke padişah ve oğullarınındır anlayışı aldı.

Düşünelim: Böylece taht kavgalarının sınırlandırılması ve merkezi otoritenin korunması hedeflenmiştir.

Fatih döneminde kanunname-i Ali Osman ile kardeş katli uygulanması yasalaşmıştır.

I. Ahmet döneminde Ekber ve Erşed yasası ile veraset sistemi belirginleşmiştir.

Şehzadeler devlet yönetiminde deneyim kazanmaları için sancaklarda vali olarak görevlendirilmişlerdir.

Bilgilendirelim: Şehzadeler belli bir yaşa gelince sancağa çıkardı. Sncaklara gönderilen şehzadeleri bu görevlerinde Lala adı verilen ilgili ve deneyimli kişiler yardımcı olurlardı. Şehzadeler bu uygulama ile yönetiminde deneyim kazanıyor ve devletin başına geçince bu deneyimlerinden yararlanıyorlardı. İlk zamanlarda İzmit ,Bursa, Kütahya, Manisa ve Amasya önemli Şehzade sancakları idi.

DİKKAT: Şehzadeleri İsyan etmelerinden çekinildiği için Rumeli'de Sancak verilmemiştir.

NOT: I. Ahmet döneminde Sancağa çıkma uygulaması kaldırılarak Kafes usulü getirilmiştir.

Düşünelim: Bu durum deneyimsiz kişilerin padişah olması ve Merkezi yönetimin bozulması sonucunu doğurmuştur.

Osmanlı Devleti'nde hükümdar ülkenin mutlak hakimidir.

Ancak padişahlar Devleti yönetirken şeri (yani dini) ve geçmişten gelen geleneksel kurallara uymak zorundaydı.

Hükümdarın Görevleri:

Halkı korumak ve halka karşı adaletli davranmak

Halkın ekonomik ve sosyal refahını sağlamak

Seferlere çıkarak ülkenin topraklarını genişletmek

Sınırları güvenlik altına almak kanunlara uygun olarak ülkeyi yönetmek.


Hükümdarlık Unvanları:

 Bey

Gazi

Hüdavendigar

Sultan

Padişah

Han

Padişah yetkilerini şu yollarla kullanmaktaydı

Padişah yasamayı şu yollarla kullanırdı:

Ferman

Berat

Adaletname yayınlamak

Yürütmeyi kullandığı yöntemler:

 Divanı Hümayun aracılığıyla kullanırdı

Yargıyı Kullandığı Yöntem:

 Müsadere uygulamak

Osmanlı'da Devlet Yönetimi:

Devlet yönetimi merkezi yönetim ve Taşra yönetimi olarak ikiye ayrılırdı.

Merkezi yönetim:

Padişah

Saray

Divanı Hümayun

İstanbul şeklinde bir yönetim vardı.

Taşra yönetimi:

Eyalet

Sancak

Kaza

Köy olarak ayrılırdı.

1. Merkezi Yönetim: Saray, padişahın Devleti yönettiği ve Özel hayatını geçirdiği yerdir.

a.  Saray: Enderun, Birun ve Harem olmak üzere bölümler ayrılmıştır.

Osmanlılarda ilk Saray Bursa'da yapılmıştır. Bey Sarayı Orhan Bey zamanında, Fatih döneminde İstanbul'da Topkapı Sarayı yaptırılmıştır. XIX. yüzyılda Dolmabahçe, Beylerbeyi, Çırağan ve yıldız Sarayları inşa edilmiştir.

b. Divanı Hümayun: Padişahın başkanlığında toplanan divan da siyasi, askeri, adli , ekonomik işler görüşülür, davalara bakılırdı.

DİKKAT: Divanı Hümayun'un bugünkü bakanlar kurulundaki farkı aynı zamanda mahkeme özelliği göstermesidir.

Bilgilendirelim: Orhan Bey divan teşkilatı ilk kez kuruldu.

                            Fatih Sultan Mehmet Divanı Hümayun toplantılarına sadrazamlar başkanlık etmeye başladı.

                          II. Mahmut Divanı Hümayun kaldırıldı.

Divanı Hümayun'un üyeleri:

Veziriazam (sadrazam)

Padişahın mutlak vekili ve yardımcısıdır.

Padişahın mührünü taşır.

Padişahın Yokluğunda Serdar'ı Ekrem ünvanıyla Ordu'ya komutanlık eder. Başkentin yönetiminden sorumludur.

Vezirler

Sadrazamın yardımcılarıdır.

Kazaskerler

Divana gelen büyük davalara bakar

Kadı ve müderrisleri atamalarını yapardı.

Defterdarlar

Mali işlerden sorumludurlar.

Nişancı

Ferman ve beratları padişah tuğrasını çekerdi

Fethedilen toprakların kaydı ve dağıtımında sorumludurlar.

Reisülküttap xvıı yüzyılda birlikte divan üyesi olmuştur. Dışişlerinin düzenlenmesinden sorumludur.

Kaptan'ı Derya Kanuni zamanında divan üyesi olmuştur donanmadan sorumludur.

Yeniçeri Ağası Yeniçeri ocağında Başkentin güvenliğinden sorumludur.

c. İstanbul'un (başkent) yönetimi:

yönetim işlerinden sadrazam güvenlik işlerinden Yeniçeri ağası Adalet işlerinden taht kadısı mali işler de Muhtesip belediye işlerinde ise Şehremini sorumludur.

2. Taşra Yönetimi:

Eyalet yönetimi:

Yönetici  - Beylerbeyi , Adalet -  Kadı  , Güvenlik  - Subaşı

Sancak yönetimi:

Yönetici  - Sancakbeyi , Adalet - Kadı ,  Güvenlik - Subaşı

Kaza yönetimi:

Yönetici – Kadı ,  Adalet – Kadı , Güvenlik - Subaşı

Köyü Yönetimi:

Yönetici - Kethüda  , Adalet – kadı Naibi , Güvenlik - Yiğitbaşı

DİKKAT: Osmanlı Devleti'nde kazaların yönetiminden sorumlu olan kadılar aynı zamanda bölgenin adli işlerinden de sorumludur.

Düşünelim:  Bu durum kaza idaresinde yargı bağımsızlığını sağlanmadığını gösterir.

Eyalet yönetimi:

Eyalet Osmanlı Devleti'nde en büyük taşra idari birimidir.

Yöneticilerini Beylerbeyi adı verilmiştir.

DİKKAT:  Osmanlı Devleti'nde Rumeli Beylerbeyliği II.Murat zamanında Anadolu Beylerbeyliği Yıldırım Beyazıt zamanında kurulmuştur.

xvı yüzyılda gayet iyi işleyen merkeze bağlı eyaletler kendi içinde vergi düzeni esas alınarak üç gruba ayrılmışlardır.

Salyaneli yıllıklı eyaletler , Salyanesiz yıllıksız eyaletler , Özel yönetimi olan eyaletler

1. Salyaneli yıllıklı eyaletler: Tımar sisteminin uygulanmadığı eyaletlerdir.

Bu aletlerden elde edilen gelirler doğrudan merkeze aktarılırdı.

Vergileri iltizam usulü ile mültezimler aracılığıyla toplanırdı.

 Bu Eyaletler:

 Mısır

Habeş

Yemen

Tunus

Cezayir

Trablusgarp’tır.

2. Salyanesiz yıllıksız eyaletler: Tımar sisteminin uygulandığı eyaletlerdir.

Toprakları Has, zeamet ve tımarlara ayrılmıştı.

Bu Eyaletler:

Rumeli

Budin

Bosna

Anadolu

Karaman

Sivas

Musul

Bağdat

Erzurum

3. Özel yönetimi olan eyaletler: İçişlerinde serbest dışişlerinde Osmanlı Devleti'ne bağlı yöneticilerin padişah tarafından belirlendiği yerlerdir.

Erdel , Eflak ve Boğdan yıllık vergilerini ödemelerinin yanında ihtiyaç duyulduğunda Osmanlı Devleti'ne savaşlarda askerde yollamaktaydı.

Hicaz bölgesi kutsal yerlerin olduğu özel yönetime sahip bir bölgeydi buradan vergi alınmaz asker toplanmalıdır.

Bu Eyaletler:

Hicaz

Kırım

Erdem

Eflak

Boğdan

Bilgilendirelim: iltizam usulü Osmanlı Devleti'nde miri arazi bölümlerinden olan mukatta’nın yıllık vergisinin mültezimler yoluyla toplanması sistemidir.

Düşünelim: Bu sistem Osmanlı Devleti'nde nakit para ihtiyacının giderilmesi ne kolaylık sağlamıştır.