Osmanlı Devletinin Kültür ve Medeniyeti ( Merkez ve Taşra Yönetimi)

Osmanlı Devleti'nde Kültür ve Medeniyet

 Devlet anlayışı Osmanlı Devleti'nde hükümdarlık anlayışı İslam hukukuna ve eski Türk geleneklerine dayanıyordu.

Osmanlı Devleti'nde hükümdarlığahanedan ailesinden kimin geçeceği konusunda bir kural yoktu.

I. Murat’tan itibaren ülke hanedanın ortak malıdır anlayışının yerini ülke padişah ve oğullarınındır anlayışı aldı.

Düşünelim: Böylece taht kavgalarının sınırlandırılması ve merkezi otoritenin korunması hedeflenmiştir.

Fatih döneminde kanunname-i Ali Osman ile kardeş katli uygulanması yasalaşmıştır.

I. Ahmet döneminde Ekber ve Erşed yasası ile veraset sistemi belirginleşmiştir.

Şehzadeler devlet yönetiminde deneyim kazanmaları için sancaklarda vali olarak görevlendirilmişlerdir.

Bilgilendirelim: Şehzadeler belli bir yaşa gelince sancağa çıkardı. Sncaklara gönderilen şehzadeleri bu görevlerinde Lala adı verilen ilgili ve deneyimli kişiler yardımcı olurlardı. Şehzadeler bu uygulama ile yönetiminde deneyim kazanıyor ve devletin başına geçince bu deneyimlerinden yararlanıyorlardı. İlk zamanlarda İzmit ,Bursa, Kütahya, Manisa ve Amasya önemli Şehzade sancakları idi.

DİKKAT: Şehzadeleri İsyan etmelerinden çekinildiği için Rumeli'de Sancak verilmemiştir.

NOT: I. Ahmet döneminde Sancağa çıkma uygulaması kaldırılarak Kafes usulü getirilmiştir.

Düşünelim: Bu durum deneyimsiz kişilerin padişah olması ve Merkezi yönetimin bozulması sonucunu doğurmuştur.

Osmanlı Devleti'nde hükümdar ülkenin mutlak hakimidir.

Ancak padişahlar Devleti yönetirken şeri (yani dini) ve geçmişten gelen geleneksel kurallara uymak zorundaydı.

Hükümdarın Görevleri:

Halkı korumak ve halka karşı adaletli davranmak

Halkın ekonomik ve sosyal refahını sağlamak

Seferlere çıkarak ülkenin topraklarını genişletmek

Sınırları güvenlik altına almak kanunlara uygun olarak ülkeyi yönetmek.


Hükümdarlık Unvanları:

 Bey

Gazi

Hüdavendigar

Sultan

Padişah

Han

Padişah yetkilerini şu yollarla kullanmaktaydı

Padişah yasamayı şu yollarla kullanırdı:

Ferman

Berat

Adaletname yayınlamak

Yürütmeyi kullandığı yöntemler:

 Divanı Hümayun aracılığıyla kullanırdı

Yargıyı Kullandığı Yöntem:

 Müsadere uygulamak

Osmanlı'da Devlet Yönetimi:

Devlet yönetimi merkezi yönetim ve Taşra yönetimi olarak ikiye ayrılırdı.

Merkezi yönetim:

Padişah

Saray

Divanı Hümayun

İstanbul şeklinde bir yönetim vardı.

Taşra yönetimi:

Eyalet

Sancak

Kaza

Köy olarak ayrılırdı.

1. Merkezi Yönetim: Saray, padişahın Devleti yönettiği ve Özel hayatını geçirdiği yerdir.

a.  Saray: Enderun, Birun ve Harem olmak üzere bölümler ayrılmıştır.

Osmanlılarda ilk Saray Bursa'da yapılmıştır. Bey Sarayı Orhan Bey zamanında, Fatih döneminde İstanbul'da Topkapı Sarayı yaptırılmıştır. XIX. yüzyılda Dolmabahçe, Beylerbeyi, Çırağan ve yıldız Sarayları inşa edilmiştir.

b. Divanı Hümayun: Padişahın başkanlığında toplanan divan da siyasi, askeri, adli , ekonomik işler görüşülür, davalara bakılırdı.

DİKKAT: Divanı Hümayun'un bugünkü bakanlar kurulundaki farkı aynı zamanda mahkeme özelliği göstermesidir.

Bilgilendirelim: Orhan Bey divan teşkilatı ilk kez kuruldu.

                            Fatih Sultan Mehmet Divanı Hümayun toplantılarına sadrazamlar başkanlık etmeye başladı.

                          II. Mahmut Divanı Hümayun kaldırıldı.

Divanı Hümayun'un üyeleri:

Veziriazam (sadrazam)

Padişahın mutlak vekili ve yardımcısıdır.

Padişahın mührünü taşır.

Padişahın Yokluğunda Serdar'ı Ekrem ünvanıyla Ordu'ya komutanlık eder. Başkentin yönetiminden sorumludur.

Vezirler

Sadrazamın yardımcılarıdır.

Kazaskerler

Divana gelen büyük davalara bakar

Kadı ve müderrisleri atamalarını yapardı.

Defterdarlar

Mali işlerden sorumludurlar.

Nişancı

Ferman ve beratları padişah tuğrasını çekerdi

Fethedilen toprakların kaydı ve dağıtımında sorumludurlar.

Reisülküttap xvıı yüzyılda birlikte divan üyesi olmuştur. Dışişlerinin düzenlenmesinden sorumludur.

Kaptan'ı Derya Kanuni zamanında divan üyesi olmuştur donanmadan sorumludur.

Yeniçeri Ağası Yeniçeri ocağında Başkentin güvenliğinden sorumludur.

c. İstanbul'un (başkent) yönetimi:

yönetim işlerinden sadrazam güvenlik işlerinden Yeniçeri ağası Adalet işlerinden taht kadısı mali işler de Muhtesip belediye işlerinde ise Şehremini sorumludur.

2. Taşra Yönetimi:

Eyalet yönetimi:

Yönetici  - Beylerbeyi , Adalet -  Kadı  , Güvenlik  - Subaşı

Sancak yönetimi:

Yönetici  - Sancakbeyi , Adalet - Kadı ,  Güvenlik - Subaşı

Kaza yönetimi:

Yönetici – Kadı ,  Adalet – Kadı , Güvenlik - Subaşı

Köyü Yönetimi:

Yönetici - Kethüda  , Adalet – kadı Naibi , Güvenlik - Yiğitbaşı

DİKKAT: Osmanlı Devleti'nde kazaların yönetiminden sorumlu olan kadılar aynı zamanda bölgenin adli işlerinden de sorumludur.

Düşünelim:  Bu durum kaza idaresinde yargı bağımsızlığını sağlanmadığını gösterir.

Eyalet yönetimi:

Eyalet Osmanlı Devleti'nde en büyük taşra idari birimidir.

Yöneticilerini Beylerbeyi adı verilmiştir.

DİKKAT:  Osmanlı Devleti'nde Rumeli Beylerbeyliği II.Murat zamanında Anadolu Beylerbeyliği Yıldırım Beyazıt zamanında kurulmuştur.

xvı yüzyılda gayet iyi işleyen merkeze bağlı eyaletler kendi içinde vergi düzeni esas alınarak üç gruba ayrılmışlardır.

Salyaneli yıllıklı eyaletler , Salyanesiz yıllıksız eyaletler , Özel yönetimi olan eyaletler

1. Salyaneli yıllıklı eyaletler: Tımar sisteminin uygulanmadığı eyaletlerdir.

Bu aletlerden elde edilen gelirler doğrudan merkeze aktarılırdı.

Vergileri iltizam usulü ile mültezimler aracılığıyla toplanırdı.

 Bu Eyaletler:

 Mısır

Habeş

Yemen

Tunus

Cezayir

Trablusgarp’tır.

2. Salyanesiz yıllıksız eyaletler: Tımar sisteminin uygulandığı eyaletlerdir.

Toprakları Has, zeamet ve tımarlara ayrılmıştı.

Bu Eyaletler:

Rumeli

Budin

Bosna

Anadolu

Karaman

Sivas

Musul

Bağdat

Erzurum

3. Özel yönetimi olan eyaletler: İçişlerinde serbest dışişlerinde Osmanlı Devleti'ne bağlı yöneticilerin padişah tarafından belirlendiği yerlerdir.

Erdel , Eflak ve Boğdan yıllık vergilerini ödemelerinin yanında ihtiyaç duyulduğunda Osmanlı Devleti'ne savaşlarda askerde yollamaktaydı.

Hicaz bölgesi kutsal yerlerin olduğu özel yönetime sahip bir bölgeydi buradan vergi alınmaz asker toplanmalıdır.

Bu Eyaletler:

Hicaz

Kırım

Erdem

Eflak

Boğdan

Bilgilendirelim: iltizam usulü Osmanlı Devleti'nde miri arazi bölümlerinden olan mukatta’nın yıllık vergisinin mültezimler yoluyla toplanması sistemidir.

Düşünelim: Bu sistem Osmanlı Devleti'nde nakit para ihtiyacının giderilmesi ne kolaylık sağlamıştır.

Anadolu Türk Beylikleri Dönemi Kültür ve Medeniyet Kpss Hazırlık Notu

ANADOLU BEYLİKLER DÖNEMİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

Devlet yönetimi:

• Kuruluşundan itibaren Türkiye Selçuklu Devleti birçok alanda Büyük Selçuklu Devleti'nin örnek almıştır.
• Özellikle Devlet yönetiminde de her iki devlet arasında benzer özellikleri görülmektedir.
• Bütün Ülke topraklarını hükümdar ailesinin ortak malı kabul edildiği ve veraset anlayışı hükümdarın görev ve yetkilerini hükümdarlık alametleri, Merkez toprak ve eyalet yönetimi anlayışı her iki devlette de temelde aynı şekildedir.

DİKKAT: Türkiye Selçuklu Devleti'nde merkezi otorite Büyük Selçuklu devleti'ne göre daha güçlüydü.

Türkiye Selçuklu Sultanları Büyük Selçuklu hükümdarlarından farklı olarak Farsça ünvanlar almakyatdılar, Bu unvanlar şunlardır;Keyhüsrev Keykubat ,keykavus gibi kullanmışlardır.

Türkiye Selçukluları Büyük Selçuklu Devletinde farklı olarak büyük divana bağlı pervaneci Divanı oluşturmuşlardır.
DİKKAT: Pervaneci bana ülke topraklarının kayıt defterini tutar Has ve iddialara ait kararları düzenlerdi.
Özellikle Türkiye Selçukluları Bizans ve Ermeni sınırında üç beylikleri oluşturdular.
Daha çok Türkiye Selçuklularında ki askeri teşkilat Büyük Selçuklu Devleti ordusu Onun devamı durumundaydı.

DİKKAT: Türkiye Selçuklu Devleti Deniz ticareti ve donanmaya verdiği önemle Büyük Selçuklu Devletinden ayrılmaktadır.

Büyümek ve gelişmek için Türkiye Selçukluları ticareti geliştirmek hem de denizlerde hakimiyeti sağlamak için Sinop ve alaiye Alanya gibi Liman şehirlerinde Tersaneler kurdu.

Ayrıca Türkiye Selçuklularında donanma Komutanlığına Reisü'l Bahr veya Malikü’s sevahil adı verilirdi.

SOSYAL YAPI

Türkiye Selçuklularında halk Büyük Selçuklularda olduğu gibi yaşam şekillerine
göre üç gruba ayrılıyordu:

Köylüler: Devlete ait topraklarda köylüler toprağın işleticisi durumundaydılar.  ikta sahibi Sipahiler Köylü'nün güvenliğini sağlardı.

Konargöçer: Türkmenler genellikle uç bölgelerde hayvancılıkla uğraşırlardı. Boy beyinin liderliğinde teşkilatlandırdı.

Şehirliler: Devlet memurları, tüccarlar, bilim adamları ,esnaf ve zanaatkarlar şehir halkını oluştururlardı. Tüccarlar Ticaretle uğraşanlardı.

Müderrisler ,kadılar ,medrese öğrencileri, ilmiye grubunda yer alırlardı .

Esnaflar Ahilik Kurumu'na bağlıydılar.

SANAYİ:

• Türkiye'de sanayinin temelini dokumacılık ve dericilik oluşturuldu.
•  Konya, Aksaray Kayseri ve Erzincan'da dokumacılık çok ilerlemişti.
•  Konya, Sivas ve Kırşehir'de boya üretiliyor ve kumaşlar boyanıyordu.
•  Sivas ,Kastamonu ve Diyarbakır'dan bakır, Gümüşhane Gümüşhacıköy ve Kütahya'da Gümüş çıkartılıyordu.

TİCARET:

• Ekonomik açıdan Türkiye'nin coğrafi konumu nedeniyle transit ticaret yollarının önemini kavrayan Türkiye Selçuklu Sultanları Kara ticaretini Deniz ticaretine bağlamak için Sinop ve Antalya gibi Liman şehirlerini ele geçirdiler.
• Bunları fark eden Türkiye Selçukluları İran, Gürcistan ,Bizans ,Venedik ,Floransa ve Arap ülkeleriyle Ticaret yapardı.
• Ticari karı fark eden Türkiye Selçuklu Sultanları ticaretin gelişmesi için şehirlerarasında yollar ,köprüler ,hanlar ve kervansaraylar yaptırmıştır.

DİKKAT: Türkiye'de ilk Kervansaray II. Kılıçarslan zamanında Kayseri, Aksaray yolunda yapılan Alay Han’dır.

Dil ,Edebiyat, Bilim,Sanat ve Mimari

Yazışma dili: Arapça ,Farsça (ancak Farsça on üçüncü yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlamıştır.) Bilim dili : Arapça

Edebiyat dili: Farsça'dır

DİKKAT: Türk tarihinde , Türkçe'nin resmi dil olarak yerleşip gelişmesinde özellikle Türkmen beylerinin önemli hizmetleri vardır.Bu beyliklerin içinde Karamanoğlu Mehmet Bey 1277 tarihinde Konya'da çıkarmış olduğu fermanla her alanda Türkçeyi devlet dili haline getirmiştir.

Bilgilendirme: Anadolu'da Türkçe'nin gelişmesinde Moğol saldırılarının büyük etkisi oldu çünkü Moğol saldırılarının önünde kaçıp Anadolu'ya gelen Türk kafilesi arasında yazar ,şair ve bilim adamları da vardı.

EDEBİYAT:  Anadolu'da edebiyat şu şekildedir:

Halk edebiyatı:

 Battalname

Danişmendname

Garipname

Dede Korkut Hikayeleri

Mantıku't Tayr

Tasavvuf Edebiyatı:

Mevlana (Mesnevi- Divan'ı Kebir)

Yunus Emre (Divan)

Ahmet Fakih

Seyyad Hamza

Divan Edebiyatı:

 Hoca Dehhani

Germiyanlı Ahmedi

Hoca Mesut

BİLİM: Diğer Türk İslam devletlerinde olduğu gibi en önemli bilim merkezleri medreselerdir.

DİKKAT:  Anadolu'da ilk medrese danişmentoğulları tarafından Niksar'da kuruldu.

Bu dönemin önemli bilim adamları şunlardır:

Şirazi

İbni bibi

Ravendi

Hacıpaşa

SANAT: 

• Türkiye Selçuklularında sanat en çok mimari alanda gelişmiştir.
• Süslemede ve işçilikte ileri bir seviyeye ulaşmışlardır.
• Yapılan eserlerde taş işletmeciliği yazılar ve geometrik şekiller ile süslemeler ön plandadır.
• Resim ve heykel sanatı ile da ilgilenmişlerdir.
• Türkiye Selçukluları saray kapısı ve duvarlarını Kale surlarını insan ve hayvan kabartmalarıyla süslemişlerdir.
• Selçuklular'ın dini yapılarda çift başlı kartal, at üstünde avcılık yapan insan kabartmalarına rastlanır.
• Çinicilik Cami medrese türbe ve mescitlerin iç ve dış süslemelerinde kullanıldı.
• Dokumacılık, hat sanatı, tezhip (kitap süsleme) , ciltçilik ,Oymacılık ve kakmacılık ile maden işletmeciliği de gelişmiştir.

MİMARİ: Beylikler dönemi mimari eserler:

Camiler ve Mescitler:

• Ermenek - Ulu Cami (Karamanoğulları)
• Adana - Ulu Cami (Ramazanoğulları)
• Balat(Millet)- İlyas Bey Camii (Aydınoğulları)
• Antalya -yivli Minare Camii (Hamitoğulları)
• Milas - Ulu Camii (Menteşeoğulları)
• Kale Cami (Saltuklular)
• Divriği - Ulu Camii (Mengücekliler)
• Kayseri - Ulu Camii (Danişmentliler)
• Mardin - Ulu camiler (Artuklular)

Medreseler:

•  Tol Medresesi
• Ak medrese
• Yakutiye Medresesi
• Vecidiye Medresesi
• Hatuniye Medresesi
• Dündar Bey Medresesi
• Yağıbasan medreseleri

Bilgilendirme:  Anadolu'nun ilk medresesi Tokat ve Niksar'da inşa edilen Yağıbasan Medreseleridir.

Mezar , Anıtı ve Külliyeler:

•  Mama Hatun Kümbeti (Saltuklular)
• Divriği Külliyesi (Mengücekliler)
•  Emir Gazi Kümbeti (Danişmentliler)

Anadolu Selçuklu Devleti'ne ait eserler:

Dini mimari örnekleri:

• Alaaddin Camii Niğde Konya
• Burmalı Minare Camii Amasya
• Hond Hatun Camii Kayseri
• Taş Mescit Konya
• Sırçalı Mescit Konya
• Koca Hasan Medresesi Kayseri
• Gök Medrese Amasya
• Karatay Medresesi Konya
• Cacabey Medresesi Kırşehir
• Çifte Minareli Medrese Erzurum
• Döner Kümbet Kayseri
• Sahip Ata Külliyesi Konya
• Miskinler Tekkesi Konya
• Sümbül Baba zaviyesi Tokat

Sivil Mimari Örnekleri:

• Alaiye Sarayı (Alanya)
• Kubadiye Sarayı (Kayseri)
• Kubadabat Sarayı (Beyşehir)
• Gevher Nesibe Darüşşifası (Kayseri)
• Belkıs Köprüsü Antalya alayhan

DİKKAT: Anadolu'da yapılan ilk Kervansaray İkinci Kılıçarslan zamanında tamamlanan Aksaray Kayseri yolu üzerindeki alay Handır.

Askeri Mimari Örnekleri:

• Alanya Tersanesi
• Niğde Kalesi
• Alanya Kalesi
• Konya surları