Anadolu Türk Beylikleri Dönemi Kültür ve Medeniyet Kpss Hazırlık Notu

ANADOLU BEYLİKLER DÖNEMİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

Devlet yönetimi:

• Kuruluşundan itibaren Türkiye Selçuklu Devleti birçok alanda Büyük Selçuklu Devleti'nin örnek almıştır.
• Özellikle Devlet yönetiminde de her iki devlet arasında benzer özellikleri görülmektedir.
• Bütün Ülke topraklarını hükümdar ailesinin ortak malı kabul edildiği ve veraset anlayışı hükümdarın görev ve yetkilerini hükümdarlık alametleri, Merkez toprak ve eyalet yönetimi anlayışı her iki devlette de temelde aynı şekildedir.

DİKKAT: Türkiye Selçuklu Devleti'nde merkezi otorite Büyük Selçuklu devleti'ne göre daha güçlüydü.

Türkiye Selçuklu Sultanları Büyük Selçuklu hükümdarlarından farklı olarak Farsça ünvanlar almakyatdılar, Bu unvanlar şunlardır;Keyhüsrev Keykubat ,keykavus gibi kullanmışlardır.

Türkiye Selçukluları Büyük Selçuklu Devletinde farklı olarak büyük divana bağlı pervaneci Divanı oluşturmuşlardır.
DİKKAT: Pervaneci bana ülke topraklarının kayıt defterini tutar Has ve iddialara ait kararları düzenlerdi.
Özellikle Türkiye Selçukluları Bizans ve Ermeni sınırında üç beylikleri oluşturdular.
Daha çok Türkiye Selçuklularında ki askeri teşkilat Büyük Selçuklu Devleti ordusu Onun devamı durumundaydı.

DİKKAT: Türkiye Selçuklu Devleti Deniz ticareti ve donanmaya verdiği önemle Büyük Selçuklu Devletinden ayrılmaktadır.

Büyümek ve gelişmek için Türkiye Selçukluları ticareti geliştirmek hem de denizlerde hakimiyeti sağlamak için Sinop ve alaiye Alanya gibi Liman şehirlerinde Tersaneler kurdu.

Ayrıca Türkiye Selçuklularında donanma Komutanlığına Reisü'l Bahr veya Malikü’s sevahil adı verilirdi.

SOSYAL YAPI

Türkiye Selçuklularında halk Büyük Selçuklularda olduğu gibi yaşam şekillerine
göre üç gruba ayrılıyordu:

Köylüler: Devlete ait topraklarda köylüler toprağın işleticisi durumundaydılar.  ikta sahibi Sipahiler Köylü'nün güvenliğini sağlardı.

Konargöçer: Türkmenler genellikle uç bölgelerde hayvancılıkla uğraşırlardı. Boy beyinin liderliğinde teşkilatlandırdı.

Şehirliler: Devlet memurları, tüccarlar, bilim adamları ,esnaf ve zanaatkarlar şehir halkını oluştururlardı. Tüccarlar Ticaretle uğraşanlardı.

Müderrisler ,kadılar ,medrese öğrencileri, ilmiye grubunda yer alırlardı .

Esnaflar Ahilik Kurumu'na bağlıydılar.

SANAYİ:

• Türkiye'de sanayinin temelini dokumacılık ve dericilik oluşturuldu.
•  Konya, Aksaray Kayseri ve Erzincan'da dokumacılık çok ilerlemişti.
•  Konya, Sivas ve Kırşehir'de boya üretiliyor ve kumaşlar boyanıyordu.
•  Sivas ,Kastamonu ve Diyarbakır'dan bakır, Gümüşhane Gümüşhacıköy ve Kütahya'da Gümüş çıkartılıyordu.

TİCARET:

• Ekonomik açıdan Türkiye'nin coğrafi konumu nedeniyle transit ticaret yollarının önemini kavrayan Türkiye Selçuklu Sultanları Kara ticaretini Deniz ticaretine bağlamak için Sinop ve Antalya gibi Liman şehirlerini ele geçirdiler.
• Bunları fark eden Türkiye Selçukluları İran, Gürcistan ,Bizans ,Venedik ,Floransa ve Arap ülkeleriyle Ticaret yapardı.
• Ticari karı fark eden Türkiye Selçuklu Sultanları ticaretin gelişmesi için şehirlerarasında yollar ,köprüler ,hanlar ve kervansaraylar yaptırmıştır.

DİKKAT: Türkiye'de ilk Kervansaray II. Kılıçarslan zamanında Kayseri, Aksaray yolunda yapılan Alay Han’dır.

Dil ,Edebiyat, Bilim,Sanat ve Mimari

Yazışma dili: Arapça ,Farsça (ancak Farsça on üçüncü yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlamıştır.) Bilim dili : Arapça

Edebiyat dili: Farsça'dır

DİKKAT: Türk tarihinde , Türkçe'nin resmi dil olarak yerleşip gelişmesinde özellikle Türkmen beylerinin önemli hizmetleri vardır.Bu beyliklerin içinde Karamanoğlu Mehmet Bey 1277 tarihinde Konya'da çıkarmış olduğu fermanla her alanda Türkçeyi devlet dili haline getirmiştir.

Bilgilendirme: Anadolu'da Türkçe'nin gelişmesinde Moğol saldırılarının büyük etkisi oldu çünkü Moğol saldırılarının önünde kaçıp Anadolu'ya gelen Türk kafilesi arasında yazar ,şair ve bilim adamları da vardı.

EDEBİYAT:  Anadolu'da edebiyat şu şekildedir:

Halk edebiyatı:

 Battalname

Danişmendname

Garipname

Dede Korkut Hikayeleri

Mantıku't Tayr

Tasavvuf Edebiyatı:

Mevlana (Mesnevi- Divan'ı Kebir)

Yunus Emre (Divan)

Ahmet Fakih

Seyyad Hamza

Divan Edebiyatı:

 Hoca Dehhani

Germiyanlı Ahmedi

Hoca Mesut

BİLİM: Diğer Türk İslam devletlerinde olduğu gibi en önemli bilim merkezleri medreselerdir.

DİKKAT:  Anadolu'da ilk medrese danişmentoğulları tarafından Niksar'da kuruldu.

Bu dönemin önemli bilim adamları şunlardır:

Şirazi

İbni bibi

Ravendi

Hacıpaşa

SANAT: 

• Türkiye Selçuklularında sanat en çok mimari alanda gelişmiştir.
• Süslemede ve işçilikte ileri bir seviyeye ulaşmışlardır.
• Yapılan eserlerde taş işletmeciliği yazılar ve geometrik şekiller ile süslemeler ön plandadır.
• Resim ve heykel sanatı ile da ilgilenmişlerdir.
• Türkiye Selçukluları saray kapısı ve duvarlarını Kale surlarını insan ve hayvan kabartmalarıyla süslemişlerdir.
• Selçuklular'ın dini yapılarda çift başlı kartal, at üstünde avcılık yapan insan kabartmalarına rastlanır.
• Çinicilik Cami medrese türbe ve mescitlerin iç ve dış süslemelerinde kullanıldı.
• Dokumacılık, hat sanatı, tezhip (kitap süsleme) , ciltçilik ,Oymacılık ve kakmacılık ile maden işletmeciliği de gelişmiştir.

MİMARİ: Beylikler dönemi mimari eserler:

Camiler ve Mescitler:

• Ermenek - Ulu Cami (Karamanoğulları)
• Adana - Ulu Cami (Ramazanoğulları)
• Balat(Millet)- İlyas Bey Camii (Aydınoğulları)
• Antalya -yivli Minare Camii (Hamitoğulları)
• Milas - Ulu Camii (Menteşeoğulları)
• Kale Cami (Saltuklular)
• Divriği - Ulu Camii (Mengücekliler)
• Kayseri - Ulu Camii (Danişmentliler)
• Mardin - Ulu camiler (Artuklular)

Medreseler:

•  Tol Medresesi
• Ak medrese
• Yakutiye Medresesi
• Vecidiye Medresesi
• Hatuniye Medresesi
• Dündar Bey Medresesi
• Yağıbasan medreseleri

Bilgilendirme:  Anadolu'nun ilk medresesi Tokat ve Niksar'da inşa edilen Yağıbasan Medreseleridir.

Mezar , Anıtı ve Külliyeler:

•  Mama Hatun Kümbeti (Saltuklular)
• Divriği Külliyesi (Mengücekliler)
•  Emir Gazi Kümbeti (Danişmentliler)

Anadolu Selçuklu Devleti'ne ait eserler:

Dini mimari örnekleri:

• Alaaddin Camii Niğde Konya
• Burmalı Minare Camii Amasya
• Hond Hatun Camii Kayseri
• Taş Mescit Konya
• Sırçalı Mescit Konya
• Koca Hasan Medresesi Kayseri
• Gök Medrese Amasya
• Karatay Medresesi Konya
• Cacabey Medresesi Kırşehir
• Çifte Minareli Medrese Erzurum
• Döner Kümbet Kayseri
• Sahip Ata Külliyesi Konya
• Miskinler Tekkesi Konya
• Sümbül Baba zaviyesi Tokat

Sivil Mimari Örnekleri:

• Alaiye Sarayı (Alanya)
• Kubadiye Sarayı (Kayseri)
• Kubadabat Sarayı (Beyşehir)
• Gevher Nesibe Darüşşifası (Kayseri)
• Belkıs Köprüsü Antalya alayhan

DİKKAT: Anadolu'da yapılan ilk Kervansaray İkinci Kılıçarslan zamanında tamamlanan Aksaray Kayseri yolu üzerindeki alay Handır.

Askeri Mimari Örnekleri:

• Alanya Tersanesi
• Niğde Kalesi
• Alanya Kalesi
• Konya surları

İslamiyetten Önce Avrupaya Göç Eden Türk Boyları Kpss Hazırlık Ders Notu

Avrupa'ya Göç Eden Türk Boyları Batı  (Avrupa) Hunları 375 – 469

-Kavimler Göçü'nün başlatmışlardır.

-Avrupa'ya göç eden ilk Türk boyu Batı Avrupa hunlarıdır.
-Macaristan merkez olmak üzere kafkaslarda elde örme ana kadar uzanan yerlerde büyük bir devlet kurmuşlardır başkentleri Etzelburg (Budapeştedir.)

En önemli hükümdarı Atilla’dır kardeşi Bleda ile devleti yönetmiştir.
-Atilla Bizans'a (447) sefer düzenleyip vergiye bağlamış Batı Roma İmparatorluğu üzerine (451) Galya ve (452) İtalya seferleri düzenleyerek Avrupa'da gücünü ispat etmiştir.
-Devlet Atilla'nın ölümünden sonra yıkılmaya başlamıştır.

Avarlar (cücenler) 6.Yüzyıl 805
- Göktürkler'in kuruluşuna kadar orta Asya'ya Egemen olmuşlar, Göktürk baskısı sonunda batıya göç ederek Avrupa'ya girmişlerdir.
-Macaristan ve Romanya'yı ele geçirerek güçlü bir devlet kurmuşlardır.
İlk hükümdarı Bayan Kağandır.
Avarlar islavlara karşı savaştılar.

- Doğu Roma İmparatorluğu'nun vergiye bağladılar 619 w626 tarihlerinde.
- İstanbul'u iki defa kuşatmışlardır ve Fransızlar tarafından son verilmiştir.

Bulgarlar 679 –IV. yüzyıllar

Bulgarlar Orta Asya'dan göç ederek için İtil Irmağı, yani bugünkü Volga Irmağının boylarına gelip yerleştiler ve Bulgarlar Devleti burada sağlam temeller üstünde kurdular.
Bulgar kavmi Müslümanlarla sıkı bir ticaret ilişkisi içerisine girdiler Elmas Han zamanında İslamiyeti kabul etmişlerdir.
Ancak daha sonra Moğol İstilası sonucu aynı bölgede kurulan Altınordu Hanlığı bulgarları kimi zaman egemenliği altına almışlardır, kimi zaman Bulgarlar bu devlete karşı isyan etmişlerdir.
Bulgarlar Rus istilasına uğradıktan sonra bir daha toparlanamadılar.

Tuna Bulgar Devleti ise asparuh idaresinde bugünkü topraklarında kurulmuş ve varlıklarını devam ettirmişlerdir.
Bulgarlar bizanslılarla mücadele ettikçe sılavlaşmaya devam ettiler. 864 de Boris Han’ın hıristiyanlığı kabul etmesiyle Türk olduklarını tamamen unutup Hristiyanlar önce Bizans sonra Osmanlı egemenliğinde varlıklarını sürdürmüşlerdir.


Macarlar 840 - 1526

Macarlar Türklerin Onogur boylarındandır , önceleri Ural için ırmağı boylarında yaşamlarını sürdürdüler peçeneklerin yaptığı baskılar sonucu Batıya doğru göç etmek zorunda kalmışlardır 9. yüzyılda ise bugünkü Macar Devleti'ni kurdular.

Macarlar 1000 yılında hıristiyanlığı kabul etmiş olan bir boydu,r daha sonra Balkanlarda güçlü bir kalabalık bir devlet halinde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Kanuni Döneminde ise Macarlar Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliği altına girmişlerdir.

Peçenekler - uzlar Eski Türk kavimlerindendir. Orta Asya'da Göktürk ve Uygurlar'ın egemenliğinde uzun süre yaşamışlardır. Önce Peçenekler onuncu yüzyılda Volga ve Tuna nehirleri ne kadar olan ülkeleri Egemen olmuşlardır. Ruslar ve Doğu Romalılarla mücadelelerinin sürdürmüşlerdir ancak hıristiyanlığı kabul ettikten sonra Bizans'a bağlı yaşamlarını sürdürmüşlerdir.

Oğuzlarda , seçeneklerden sonra 11. yüzyılda Balkanlar'a doğru gelmişlerdir. Bizans ve Peçeneklilerle bir süre mücadele etmişlerdir. Onlar da siyasi varlıklarını daha fazla koruyamadı ve eriyip gitmişlerdir.

Peçenekler 1071 Malazgirt Savaşı'nda Bizanslılara karşı Türklerin tarafını tutup Türklerin Anadolu'ya girişlerine yardımcı olmuşlardır.

Kumanlar (Kıpçaklar)

Kumanlar Batıya doğru 11. yüzyılda göç etmeye başlamışlardır.
Kumanlar Balkanlar'a ve Orta Avrupa ülkelerine akınlar yaptılar.
Bizanslar, Peçenekler ile yapmış olduğu mücadelede kumandalarla ittifak yaparak seçenekleri yenmişlerdi dolayısıyla kumanlar Bizans'ın güçlenmesine ortam hazırlamışlardır.

Kumanlar Doğu Avrupa ile batı Sibirya üzerinde oldukça geniş bir alana yerleşmiş ve hüküm sürmüşlerdir ve bu bölgede kendi adlarını vermişlerdir.

Bu bölgede yaşayan kumanlar daha sonra buradaki Ruslar ile Moğolların egemenliği altına girmekten kurtulamamışlardır ve Dede Korkut destanlarına konu olmuşlardır.

Bugünkü Romen Devleti'nin ortaya çıkışında önemli bir rol oynayan yine kumandalardır.

DİĞER TÜRK BOYLARI

İskitler:  İskitler bilinen en eski Türk boylarından biridir.
MÖ 8 ve 7. yüzyıllarda Orta Asya'dan gelerek Karadeniz'in kuzeyine yerleşmiş ve yaşamlarını sürdürmüşlerdir.
Bu Türk boyu hakkında Herodot tarihinde oldukça geniş bilgi yer almaktadır.
İskitler boylar halinde yaşamlarını sürdürdükleri için devlet haline gelmişlerdir.
Alp Er Tunga ve Şu destanları İskitlere aittir.
Ayrıca Amazon efsanesinin de İskitlere ait olduğu iddia edilmektedir. İskitler Medler ve
Perslerle mücadeleler yaparak Yunanlılarla da geniş anlamda ticari ilişkilere sahiptirler.

 Akhunlar(Eftalitlar) V. y.y'ın ilk yarılarında Sonlarına yaklaşan Güney hun devletinin bir devamı olarak , zamanın güçlü bir devletini kurmuşlardır.

Akhun devleti Sasanilerin ve Göktürklerin ortak saldırıları sonundavarlıkları son bulmuştur 567.

Sabirler:  Sbirler 6 y.y. başlarında Don ve Volga nehirleri arasındaki bölgede yaşadılar. Sasani ile ve Bizans devletleri ile çeşitli ilişkilerde bulundular. 

Sabirler bugün sibirya olarak bilinen bölgeye adlarını vermişlerdir.

Hazarlar: Hazar boyu VI ve X. Yüz yılar arasında varlıklarını Kırım ve Volga araasındaki bölgede bağımsız olarak sürdürmüşlerdir.

Bu boy ; Peçenek, müslüman Bulgar  ve Ruslarla mücadele etmiştir ve Ruslar trafından yıkılmışlardır.

Hazarlar Museviliği benimseyen tek türk boyu olarak kabul edilirler.

İslamiyetten Önce Orta Asyada Kurulan Türk Devletleri Özellik ve Kültürleri

İslamiyetten önceki Türk devletleri

İslamiyetten önceki Türklerin anayurdu Orta Asya'dır. Bu yerleşkenin Sınırları ,doğudan Kingan dağlarından başlayıp  , batıda Hazar Gölü'ne uzanır , kuzeyde  Sibirya ovalarından başlayıp  , Güney Hindikuş karanlık dağlarına kadar uzanan çok geniş bir yerleşim coğrafyası üzerinde hüküm sürmüş ve uzun yıllar varlıklarını sürdürmüşler.


Orta Asya'nın ilk medeniyet merkezleri şunlardır:

• Anav kültürü: Türkmenistan'ın başkenti Aşkabat civarındadır.
• Kelteminar kültürü. Amuderya ırmağı çevresindedir.
• Afanasyevo kültürü: Altay ve çevresi
• Adronova kültürü: Altaylar ve çevresi
• Karasuk kültürü: Yenisey ırmağı civarında kurulmuştur.

Türkler bu merkezlerden üstün uygarlıklar kurmuşlardır.

-Tarım ve hayvancılık
- Madeninin işlenmesi (Bakır, demir )
- Atın evcilleştirilmesi
- Tekerlekli arabanın yapılması

-Halıcılık gibi gelişmeler görülmüştür.

Orta Asya uygarlığı yapılan göçler ile Mezopotamya Anadolu bütün ön ve Doğu Asya uygarlıklarının etkilemiştir.

Orta Asya'dan yapılan Türk göçleri

I. Dönem Türk göçlerinin sebepleri:
1.Havaların ısınması üzerine Orta Asya'da kuraklığın başlaması ,İklim şartlarının elverişsizliği kuraklığın başlaması.
2.Şiddetli rüzgarların oluşması
3.Artan nüfustan dolayı yerleşim ve beslemne problemi
4.Hayvanlar için otlak bulma sıkıntısının başlaması ve hastalıklar
ilk göçlerin ana sebeplerini meydana getirmektedir.

Göçler doğuya, güneye, batıya olmak üzere üç koldan yapılmıştır.

İslamiyetten önce Türkler gittikleri yerlerdeki taş devrini yaşayan toplumlara ekip biçmeyi hayvanları evcilleştirmeyi kap kacak yapmayı ve madenlerden yararlanmayı , işlemeyi hayatlarına sokmuşlardır.
bu şekilde Türkler bu toplumların cilalı Taş Devri ve maden devrine yükselmelerine neden oldular.

II. Dönem Türk göçlerinin sebepleri MS
1. Türk devletlerinin birbirleriyle olan mücadelesi sonucu huzursuzluklar
2. Çin baskısının olması

3. Cihan hakimiyeti anlayışıvar olması

4. Yeniyurt arayışlarının başlaması

5. Nüfusun artması ve barınma sorunun başlaması gibi nedenlerle göç yapılmıştır.
 
- Bütün bu Göçer hayatın etkisi ile Türklerin teşkilatçı savaşçı ve bağımsız yaşama duyguları gelişmiştir.
-İslamiyetten önceki Türk göçleri rastgele yapılan bir göç hareketi değildir boy beylerinin önderliğinde disiplinli ve planlı olarak yapılan göçlerdir.
Bütün bunların sonucunda gittikleri yerlerde güçlü devletler kurmuşlar ve yaşamlarını değişik yerlerde sürdürmüşlerdir.

Göçlerden sonra Orta Asya'da kurulan ilk Türk devletleri.

Büyük Hun İmparatorluğu (MÖ III.Yüzyıl MS 220)
-Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.

-Bilinen ilk hükümdarı teoman'dır.
-Çine akınlar düzenlemiştir.
-Çinliler Türklerin bu akınlarını durdurmak için ünlü Çin Seddi'ni yapmışlardır.

Milattan önce 209 da Hunların başına Metehan geçmiştir.
Metehan Hun Devleti'ni imparatorluk haline getirmiş ve devlet ve Ordu yönetimini kurmuştur.
Ordu onlu sisteme göre kurulmuştur.
-Türkleri tek bir bayrak altında birleştirilmiştir.
-Milattan sonra 48 de ülkenin persler arasında paylaştırılması ve Çin entrikaları sonucu Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
-MS 159 oyunları Çinliler tarafından yıkılınca Hunlar Batıya doğru hareket ederek Kavimler Göçünü başlatmış ve Avrupa Hun Devleti'ni kurmuşlardır.-
-Güney hunları ms224 Çinliler tarafından yıkıldı.

Not: Çin'in kalabalık bir nüfusa sahip olması ve yerleşik düzen de olması sebebiyle Mete çini işgal etmek yerine baskı altında tutmayı tercih etmiştir.
- Türk Çin savaşlarının temel sebebi İpek Ticaret Yolu'na hakim olma düşüncesidir.

I. Göktürk Devleti (552 – 659)
- Göktürkleer Bumin Kağan önderliğinde Avar egemenliğinde son verilerek ötüken'de kurulmuştur.
-Bunlar Tarihte Türk ismiyle kurulan ilk devlettir.
-Göktürk Ülkesi persler arasında paylaştırılmış ülkenin doğusunu Bumin Kağan batısını kardeşi istemi yabgu yönetmiştir.
-Göktürkler Sasanilerle birleşerek Akhun ( eftalit )Devleti'ne son vermişlerdir.
- Devlet Mohan Kağan'ın ölümünden sonra 581 de doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
- Doğu Göktürkleri 630 da Batı Göktürkleri 659 da Çinliler tarafından yıkılmıştır.
-Ünlü Ergenekon Destanı Ggöktürklere aittir.

II. Göktürk Devleti (kutluklar) (681 – 745)
-Bunlardan , Doğu Göktürkler bir süre sonra Çinlilere başkaldırarak ötüken'de hakimiyrt kurdular. Kutluk Kağan ve veziri Tonyukuk Kutluk Devleti'nin kurdu. Kutluk Kağan Çin'e 46 sefer düzenlemiştir.
-Göktürkler Daha sonra kapagan Kağan ve yeğeni Bilge Kağan yönetimi hakim oldu Bilge Kağan'ın kardeşi Kül Tigin Ordu komutanlığını üstlendi.
-Tarihsel önemi olan Orhun Kitabeleri Bu döneme aittir Vezir Tonyukuk adına 728 de ,Kültigin adına 732 de , Bilge Kağan adına 735’ te dikilmişlerdir.
-Bu yapıtların önemi Türklere ait ve onlardan bilgi veren ilk yazılı belgeler olmalarıdır. Türklerde sosyal devlet anlayışının ip uçlarını vermektedir. yazarı yoğunluk icin olup abideler üzerindeki yazıyı ilk okuyan Danimarkalı Bilgin Thomsen’dır.
-Göktürk Devleti Uygur ,basmil ve Karluk saldırıları sonucunda yıkılmıştır.

Uygurlar (745 – 840)
-Uygurlar Orta Asya'da kurulan son büyük Türk Federasyonu dur.
-Bu devletin Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağandır. Devletin Merkezi önce karabalasagun daha sonra karahoçadır.
-Uygurlar Göçebeliği terk ederek yerleşik hayata geçen ilk Türk kavmidir.
- Uygurlar şehirler kurmuş,  ticarette gelişmişlerdir. Uygarlık bakımından diğer Türk devletlerinden daha ileridiler.
-Türk Uygurları ilk defa matbaayı kullanmışlardır. Uygur alfabesini kullanmışlardır. (18 harçlık bir alfabedir)

Not: Talas Savaşı bu dönemde gerçekleşmiştir. Bu nedenle alfabe, kağıt ve matbaanın kullanımı Ön Asya'ya aktarılmış bunda Türkler yardımcı olmuşlardır.
-Uygurlar Manihenizm ve Budizm dinlerini inanmışlar bu dinlerin orta Asya'ya yayıncısı olmuşlardır.
-Uygur Siyasi yaşamlarına önce Kırgızlar daha sonra Moğollar son vermişlerdir. Uygurlar Moğol egemenliğinde iken Müslüman olmuşlar Moğolların Türkleşmesini sağlamışlardır.
-Önemli yere sahip Türeyiş ve göç destanları Uygurlara aittir.

Kırgızlar 840 - 924
-Bu devlet Uygur Devleti'nin yıkarak Kısa bir süre Ötüken bölgesinde bağımsız olarak yaşamlarını sürdürmüşler.
- Kırgız toprakları üzerinde Karahanlılar Devleti kurulmuştur 1207  Moğolların egemenliği altına girmişlerdir.
-Kültür uygarlığındaki Yenisey yazıtları ve Manas Destanı Kırgız Türklerine aittir.

Türgişler 630 – 766:   Tarihsel role sahip Batı Göktürkler'in bir devamı olan Türgişler Talas ili ve ıssık Gölü civarında yaşadılar. Batı Türkistan'daki karabalasagunu Merkez edindiler.  Emeviler ile mücadele etmişlerdir karluklar tarafından yıkılmışlardır. Türklere ait İlk parayı Türgişler kullanmışlardır.

Karluklar (766-1215)
-Karluklar Çin baskısına karşı başkaldırıp Orta Asya'nın batısında Egemen olmuşlardır Talas Savaşı'ndan Araplarla işbirliği yaparak Çin'in yenilmesinde rol oynamışlardır.
-Tarihte İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyu Karluklardır.  Karahanlı Devletinin etnik yapısını oluşturmuşlardır. Kutluk ve Türgişlerin yıkılmasında etkin rol oynamış önemli bir devlettir.