Osmanlı Tarihi ve Genel Özellikleri , Kuruluş , Yükselme ve Duraklama Dönemi

                                             OSMANLI TARİHİ

Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş ve yükselme dönemlerinin genel bir bakış

Osmanlı Tarihinin Bölümleri

Kuruluş dönemi : 1299 - 1453

Yükselme dönemi : 1453 - 1579

Duraklama dönemi : 1579 - 1699

Gerileme dönemi:  1699 - 1792

Dağılma dönemi:  1792 - 1922

Osmanlı Devleti'nin Genel Özellikleri

Teokratik (dini nitelikli) bir devlettir.

Merkeziyetçidir.                                                      Kpss Hazırlık

En uzun ömürlü Türk devletidir

Çok ulusludur.

Tek bir sülalenin idare ettiği dünyanın en uzun ömürlü devletidir.

Üç kıtada yayılan tek Türk devletidir.

Osmanlı Devleti'ne Başkentlik Yapan Şehirler:

Bursa

İznik

Edirne

İstanbul

KURULUŞ DÖNEMİ

 1299 - 1453 Osmanlı Devleti Söğüt , Domaniç Yaylası'nda Osman Bey tarafından kuruldu.

 Osmanlı Devleti'ne ait ilk para Osman Bey tarafından bastırıldı.

 Osmanlı Devleti'nde teşkilatlanma çalışmaları Orhan Bey döneminde başladı .

 Düşünelim: Bu durum Osmanlı Devleti'nin asıl kurucusunun Orhan Bey olduğuna kanıt olarak gösterilebilir.

Osmanlı Devleti'nin kuruluş dönemindeki teşkilatlanma çalışmaları:

 Orhan bey dönemi

Divan teşkilatı kuruldu .

Vezirlik makamı oluşturuldu.

İlk Kadı tayini yapıldı.

Yaya ve müsellem adıyla ilk düzenli ordu kuruldu.

İlk Osmanlı medresesi açıldı.

Birinci Murat Dönemi

Geleneksel Türk veraset anlayışı değiştirilerek ülke padişah ve oğullarının aittir ilkesi kabul edildi. Rumeli Beylerbeyliği kuruldu.

Anadolu Defterdarlığı kuruldu.

Anadolu kazaskerliği kuruldu.

Yeniçeri Ordusu ve Topçu ocaklarının temelleri atıldı.

Devşirme sistemi uygulanmaya başlandı.

Tımar sistemi oluşturuldu.

Yıldırım Beyazıt Dönemi

Anadolu Beylerbeyliği kuruldu.

İlk Osmanlı Tersanesi Gelibolu'da açıldı.

II. Murat Dönemi                                               Kpss Hazırlık, Tarih notu

Enderun Mektebi açıldı.

Osmanlı Devleti ilk dönemlerde Rumeli'de ve Balkanlar'da yeni fethettiği yerlerde İskan politikasını uygulamıştır.

DİKKAT:  İskan Siyaseti Osmanlı Devleti'nin Rumeli'de fethedilen topraklara Anadolu'dan getirdiği konargöçer Türk topluluklarını yerleştirmesidir.

İskan siyasetinin amaçları şunlardır:

Fethedilen yerlere Türk kimliği kazandırmak.

Rumeli'de Türk nüfusunu arttırmak.

Rumeli'de kalıcı olmak.

Konar-göçerlerin yerleşik yaşama geçirmek.

Yeni fetihlere zemin oluşturmak.

YÜKSELME DÖNEMİ 1453 - 1579

Osmanlı Devleti'nde yükselme döneminin İstanbul'un fethi ile başladığı Sokullu Mehmet Paşa'nın ölümü ile sona erdiği kabul edilir.

Bu dönemde Osmanlı Devleti imparatorluk özelliği kazandı.

Fatih tarafından yaptırılan Topkapı Sarayı bu dönemde devletinin yönetim merkeziydi.

Yükselme Döneminde meydana gelen bazı önemli gelişmeler


Fatih Dönemi:
İstanbul ,Sırbistan ,Arnavutluk, Eflak ,Bosna fethedildi .

Mora Yarımadası fethedildi.

Amasra Sinop Kırım fethedildi.

Otlukbeli savaşı ile Akkoyunlular yenilgiye uğratıldı.

Venedik'e ticari imtiyazlar tanındı.

Trabzon Rum İmparatorluğu'nun son verildi.

II. Beyazıt Dönemi :

Cem Sultan olayı ile mücadele edildi.

Karamanoğulları beyliğine son verildi.

Şahkulu isyanı bastırıldı.

Mora'nın Fethi tamamlandı.

Yavuz Dönemi:

Anadolu Türk siyasi birliği kesin olarak sağlandı.

Çaldıran Savaşı ile safeviler yenilgiye uğratıldı.

Mercidabık ile Ridaniye Savaşları ile Mısır fethedildi.

Halifelik Osmanlılara geçti.

Kanuni Dönemi:

 Belgrad fethedildi .

I. Viyana Kuşatması başarısız oldu.

 Fransa ile kapitülasyon Anlaşması imzalandı.

 Rodos fethedildi.

 Preveze Deniz Savaşı kazanıldı.

 İran ile ilk resmi anlaşma imzalandı.( Amasya Antlaşması 1555)

Sokullu Dönemi :

Kıbrıs Adası fethedildi.

İnebahtı deniz bozgunu yaşandı.

Kanal projeleri geliştirildi fakat başarılı olunamadı. ( Don Volga ve Süveyş Kanalı projeleri)

Duraklama Dönemi 1579 - 1699

Genel politika ve siyaset : İç isyanlar bastırılmaya çalışıldı.

Bzulmalara karşı ıslah çalışmalarına girişildi.
Dış siyaset sınırlar genişletilmeye çalışıldı.

DİKKAT:  Osmanlı Devleti  XVII. yüzyılda ,doğuda Ferhat Paşa Antlaşması ile batıdan Bucaş Anlaşması ile en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

Duraklama Nedenleri :

İç Nedenler: İdarenin bozulması

Oradu ve donanmanın bozulması

Maliyenin bozulması

İlmiye sınıfının bozulması

Toplumsal yapının bozulması

Tımar sisteminin bozulması

Dış Nedenler:  İmparatorluğun doğal sınırlara ulaşması

Coğrafi keşifler

Rönesans Hareketleri

Haçlı ittifakları

DİKKAT:  XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Merkezi Otoritenin zayıflaması da etkili olan başlıca faktörler şu şekilde sıralanabilir.

Veraset sistemindeki değişiklikler (Ekber Erşed sistemi )

Saray adamlarının ve Valide sultanların yönetimde etkili olması

Rüşvet ve adam kayırmanın artması

Yeniçeri Ocağı'nın bozulması

İSYANLAR

1. İstanbul (Yeniçeri) isyanları:

Nedenleri : Merkezi Otoritenin zayıflaması

Ordu disiplininin bozulması

Kapıkulu askerlerine düşük ayarlı akçeden maaş verilmesi

Kapıkulu maaşlarını zamanında verilmemesi

Bazı devlet adamlarının yeniçerileri kışkırtması

Kapıkulu ocağına usulsüz asker alınması

İsyanların gelişimi: İstanbul isyanlarının en önemlileri şunlardır: III.Murat ,  II. Osman,   IV. Murat , IV. Mehmet dönemlerinde gerçekleşmiştir.

Örnek isyanlar:  II: Osman'ın öldürülmesi

Vaka i Vakvakiye (Çınar Vakası)

İsyanların sonuçları yeniçerilerin yönetimindeki etkisi arttı Başkentte asayiş ve güven ortamı bozuldu devlet otoritesi sarsıldı.
2. Anadolu (Celali ) İsyanları: Nedenleri ekonominin bozulması

Devletin halktan ağır vergiler almaya başlaması

Savaşların uzaması

İltizam sisteminin yaygınlaştırılması

Yerel yöneticilerin Kanunlara aykırı vergi toplanması ve adaletsiz yönetimleri

Tımar dağıtımında rüşvet ve iltimasın karşı karışması.

İsyanların gelişimi savaşları uzaması sonucunda asker  kaçaklarının artması, bunların Anadolu'da eşkiyalık yapması ile Celali isyanları yaygınlaşmıştır.

Örnek Celali İsyanları: Karayazıcı ,  Canbolatoğlu  , Tavil Ahmet  ,Deli hasan,  Kalenderoğlu isyanlarıdır.

İsyanların sonuçları Anadolu'da güven ve huzur ortamı bozuldu

Üretim azaldı

Osmanlı ekonomisi güç kaybetti

Köyden kente göç arttı.

3. Eyalet isyanları:

Nedenleri : Merkezi Otoritenin zayıflaması

İsyanların gelişimi Bazen yerel yöneticiler (Lübnan Valisi Fahrettin, Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paşa ve Sivas Valisi Vardar Ali Paşa gibi) Bazen de yönetimden şikayetçi olanlar isyanlar çıkartmıştır.

Örnek Eyalet isyanları:   Eflak,  Boğdan , Erdel , Halep , Yemen , Bağdat , Kırım isyanları

İsyanların sonuçları: Devlet isyancılara taviz vermek zorunda kalmıştır.

GERİLEME DÖNEMİ 1699 - 1792

İç siyaset:

Batıyı örnek alan ıslahatlara girişildi.

Dış siyaset.

Karlofça ve İstanbul antlaşmaları ile kaybedilen yerler geri alınmaya başlandı.

Pasarofça Antlaşması ile birlikte mevcut Topraklar korunmaya çalışıldı.

Dönemin öne çıkan bazı gelişmeleri: Bu dönemde Osmanlı Devleti Avrupa'nın üstünlüğünü kabul etti.

Avrupa'da elçilikler açmaya başladı.

Batılı uzmanlardan yararlanmaya başladı.

Bati tarzında ordular kuruldu.

Genelde Rusya ve Avusturya ile savaşıldı.

Küçük Kaynarca Anlaşması ile Ortodoksların koruyuculuğunu Rusya'ya bırakıldı.

İran'la yapılan savaşların son verildi.

Halifelik makamını siyasi amaçlarla kullanmaya başladı.

Donanmada ıslahatlara Başladı.                                           Kpss Hazırlık

Karadeniz egemenliğini kaybetti.

Fransa'ya verilen kapitülasyonların sürekli hale getirildi.

Anadolu Türk Beylikleri Dönemi Kültür ve Medeniyet Kpss Hazırlık Notu

ANADOLU BEYLİKLER DÖNEMİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

Devlet yönetimi:

• Kuruluşundan itibaren Türkiye Selçuklu Devleti birçok alanda Büyük Selçuklu Devleti'nin örnek almıştır.
• Özellikle Devlet yönetiminde de her iki devlet arasında benzer özellikleri görülmektedir.
• Bütün Ülke topraklarını hükümdar ailesinin ortak malı kabul edildiği ve veraset anlayışı hükümdarın görev ve yetkilerini hükümdarlık alametleri, Merkez toprak ve eyalet yönetimi anlayışı her iki devlette de temelde aynı şekildedir.

DİKKAT: Türkiye Selçuklu Devleti'nde merkezi otorite Büyük Selçuklu devleti'ne göre daha güçlüydü.

Türkiye Selçuklu Sultanları Büyük Selçuklu hükümdarlarından farklı olarak Farsça ünvanlar almakyatdılar, Bu unvanlar şunlardır;Keyhüsrev Keykubat ,keykavus gibi kullanmışlardır.

Türkiye Selçukluları Büyük Selçuklu Devletinde farklı olarak büyük divana bağlı pervaneci Divanı oluşturmuşlardır.
DİKKAT: Pervaneci bana ülke topraklarının kayıt defterini tutar Has ve iddialara ait kararları düzenlerdi.
Özellikle Türkiye Selçukluları Bizans ve Ermeni sınırında üç beylikleri oluşturdular.
Daha çok Türkiye Selçuklularında ki askeri teşkilat Büyük Selçuklu Devleti ordusu Onun devamı durumundaydı.

DİKKAT: Türkiye Selçuklu Devleti Deniz ticareti ve donanmaya verdiği önemle Büyük Selçuklu Devletinden ayrılmaktadır.

Büyümek ve gelişmek için Türkiye Selçukluları ticareti geliştirmek hem de denizlerde hakimiyeti sağlamak için Sinop ve alaiye Alanya gibi Liman şehirlerinde Tersaneler kurdu.

Ayrıca Türkiye Selçuklularında donanma Komutanlığına Reisü'l Bahr veya Malikü’s sevahil adı verilirdi.

SOSYAL YAPI

Türkiye Selçuklularında halk Büyük Selçuklularda olduğu gibi yaşam şekillerine
göre üç gruba ayrılıyordu:

Köylüler: Devlete ait topraklarda köylüler toprağın işleticisi durumundaydılar.  ikta sahibi Sipahiler Köylü'nün güvenliğini sağlardı.

Konargöçer: Türkmenler genellikle uç bölgelerde hayvancılıkla uğraşırlardı. Boy beyinin liderliğinde teşkilatlandırdı.

Şehirliler: Devlet memurları, tüccarlar, bilim adamları ,esnaf ve zanaatkarlar şehir halkını oluştururlardı. Tüccarlar Ticaretle uğraşanlardı.

Müderrisler ,kadılar ,medrese öğrencileri, ilmiye grubunda yer alırlardı .

Esnaflar Ahilik Kurumu'na bağlıydılar.

SANAYİ:

• Türkiye'de sanayinin temelini dokumacılık ve dericilik oluşturuldu.
•  Konya, Aksaray Kayseri ve Erzincan'da dokumacılık çok ilerlemişti.
•  Konya, Sivas ve Kırşehir'de boya üretiliyor ve kumaşlar boyanıyordu.
•  Sivas ,Kastamonu ve Diyarbakır'dan bakır, Gümüşhane Gümüşhacıköy ve Kütahya'da Gümüş çıkartılıyordu.

TİCARET:

• Ekonomik açıdan Türkiye'nin coğrafi konumu nedeniyle transit ticaret yollarının önemini kavrayan Türkiye Selçuklu Sultanları Kara ticaretini Deniz ticaretine bağlamak için Sinop ve Antalya gibi Liman şehirlerini ele geçirdiler.
• Bunları fark eden Türkiye Selçukluları İran, Gürcistan ,Bizans ,Venedik ,Floransa ve Arap ülkeleriyle Ticaret yapardı.
• Ticari karı fark eden Türkiye Selçuklu Sultanları ticaretin gelişmesi için şehirlerarasında yollar ,köprüler ,hanlar ve kervansaraylar yaptırmıştır.

DİKKAT: Türkiye'de ilk Kervansaray II. Kılıçarslan zamanında Kayseri, Aksaray yolunda yapılan Alay Han’dır.

Dil ,Edebiyat, Bilim,Sanat ve Mimari

Yazışma dili: Arapça ,Farsça (ancak Farsça on üçüncü yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlamıştır.) Bilim dili : Arapça

Edebiyat dili: Farsça'dır

DİKKAT: Türk tarihinde , Türkçe'nin resmi dil olarak yerleşip gelişmesinde özellikle Türkmen beylerinin önemli hizmetleri vardır.Bu beyliklerin içinde Karamanoğlu Mehmet Bey 1277 tarihinde Konya'da çıkarmış olduğu fermanla her alanda Türkçeyi devlet dili haline getirmiştir.

Bilgilendirme: Anadolu'da Türkçe'nin gelişmesinde Moğol saldırılarının büyük etkisi oldu çünkü Moğol saldırılarının önünde kaçıp Anadolu'ya gelen Türk kafilesi arasında yazar ,şair ve bilim adamları da vardı.

EDEBİYAT:  Anadolu'da edebiyat şu şekildedir:

Halk edebiyatı:

 Battalname

Danişmendname

Garipname

Dede Korkut Hikayeleri

Mantıku't Tayr

Tasavvuf Edebiyatı:

Mevlana (Mesnevi- Divan'ı Kebir)

Yunus Emre (Divan)

Ahmet Fakih

Seyyad Hamza

Divan Edebiyatı:

 Hoca Dehhani

Germiyanlı Ahmedi

Hoca Mesut

BİLİM: Diğer Türk İslam devletlerinde olduğu gibi en önemli bilim merkezleri medreselerdir.

DİKKAT:  Anadolu'da ilk medrese danişmentoğulları tarafından Niksar'da kuruldu.

Bu dönemin önemli bilim adamları şunlardır:

Şirazi

İbni bibi

Ravendi

Hacıpaşa

SANAT: 

• Türkiye Selçuklularında sanat en çok mimari alanda gelişmiştir.
• Süslemede ve işçilikte ileri bir seviyeye ulaşmışlardır.
• Yapılan eserlerde taş işletmeciliği yazılar ve geometrik şekiller ile süslemeler ön plandadır.
• Resim ve heykel sanatı ile da ilgilenmişlerdir.
• Türkiye Selçukluları saray kapısı ve duvarlarını Kale surlarını insan ve hayvan kabartmalarıyla süslemişlerdir.
• Selçuklular'ın dini yapılarda çift başlı kartal, at üstünde avcılık yapan insan kabartmalarına rastlanır.
• Çinicilik Cami medrese türbe ve mescitlerin iç ve dış süslemelerinde kullanıldı.
• Dokumacılık, hat sanatı, tezhip (kitap süsleme) , ciltçilik ,Oymacılık ve kakmacılık ile maden işletmeciliği de gelişmiştir.

MİMARİ: Beylikler dönemi mimari eserler:

Camiler ve Mescitler:

• Ermenek - Ulu Cami (Karamanoğulları)
• Adana - Ulu Cami (Ramazanoğulları)
• Balat(Millet)- İlyas Bey Camii (Aydınoğulları)
• Antalya -yivli Minare Camii (Hamitoğulları)
• Milas - Ulu Camii (Menteşeoğulları)
• Kale Cami (Saltuklular)
• Divriği - Ulu Camii (Mengücekliler)
• Kayseri - Ulu Camii (Danişmentliler)
• Mardin - Ulu camiler (Artuklular)

Medreseler:

•  Tol Medresesi
• Ak medrese
• Yakutiye Medresesi
• Vecidiye Medresesi
• Hatuniye Medresesi
• Dündar Bey Medresesi
• Yağıbasan medreseleri

Bilgilendirme:  Anadolu'nun ilk medresesi Tokat ve Niksar'da inşa edilen Yağıbasan Medreseleridir.

Mezar , Anıtı ve Külliyeler:

•  Mama Hatun Kümbeti (Saltuklular)
• Divriği Külliyesi (Mengücekliler)
•  Emir Gazi Kümbeti (Danişmentliler)

Anadolu Selçuklu Devleti'ne ait eserler:

Dini mimari örnekleri:

• Alaaddin Camii Niğde Konya
• Burmalı Minare Camii Amasya
• Hond Hatun Camii Kayseri
• Taş Mescit Konya
• Sırçalı Mescit Konya
• Koca Hasan Medresesi Kayseri
• Gök Medrese Amasya
• Karatay Medresesi Konya
• Cacabey Medresesi Kırşehir
• Çifte Minareli Medrese Erzurum
• Döner Kümbet Kayseri
• Sahip Ata Külliyesi Konya
• Miskinler Tekkesi Konya
• Sümbül Baba zaviyesi Tokat

Sivil Mimari Örnekleri:

• Alaiye Sarayı (Alanya)
• Kubadiye Sarayı (Kayseri)
• Kubadabat Sarayı (Beyşehir)
• Gevher Nesibe Darüşşifası (Kayseri)
• Belkıs Köprüsü Antalya alayhan

DİKKAT: Anadolu'da yapılan ilk Kervansaray İkinci Kılıçarslan zamanında tamamlanan Aksaray Kayseri yolu üzerindeki alay Handır.

Askeri Mimari Örnekleri:

• Alanya Tersanesi
• Niğde Kalesi
• Alanya Kalesi
• Konya surları