Osmanlı Devletinde Toplum Yapısı ve Ekonomi Sistemi

OSMANLI TOPLUM YAPISI

Osmanlı Devleti'nde toplum iki ana grup altında toplanmıştır.

 Bunlardan birincisi askeri adı altında toplanan ve görevleri icabı vergiden muaf bulunan kısımdır.

 İkincisi ise reaya denen Şehirliler, köylüler ve Göçebe aşiretlerin meydana getirdiği vergi mükellefi olan bu gruptur.

DİKKAT: Osmanlı toplumu Avrupa'dan farklı olarak sınıflar arasında aşılmaz duvarlarla birbirinden ayrılmamıştır. Padişah beratı ile askeri zümreden bir kişi veya yaya geçebilirken reayadan bir kimse ise askeri sınıfa geçer bilmekteydi.

Yöneten sınıf : Seyfiye, kalemiye, ilmiye

Seyfiye: Yönetim ve askerlik işlerine bakarlar; Bunlar Veziriazam, vezirle,r Beylerbeyi , sancakbeyi, Tımarlı sipahileri ,Deniz askerleri.

Kalemiye: Bunlar yazışma ve malı işlere bakarlar:Bunlar; nişancı, reisülküttap, defterdarlar.

İlmiye: Din, hukuk ve eğitim işlerine bakarlar. Bunlar Şeyhülislam, Kazasker, kadılar, müderrisler, Cami görevlileri.

Yönetilenler: Yerleşim durumuna göre Osmanlı toplumu Şehirliler, köylüler ve göçebeler.

Millet sistemine göre Osmanlı toplumu Müslümanlar, Hristiyan ortadokslar, Hristiyan Katolikler, Museviler, Ermeniler, Süryaniler ve Nasturiler.

OSMANLI DEVLETİNDE EKONOMİ

 Maliye teşkilatının başı defterdardır. Devlet Hazinesi Hazine-i Amiri denirdi.

Şeri ve örfi vergiler devlet hazinesinin en önemli gelir kaynaklarıdır.

Şeri vergiler:

Öşür: Müslümanlardan alınan ürün vergisidir. 1/10

Haraç: Gayrimüslimlerden alınan ürün vergisidir. 1/5

Cizye: Gayrimüslimlerin askerlik yapmamaları karşılığında ödedikleri vergiler.

Örfi vergiler:

Resmi çift: Müslümanlardan alınan arazi vergisidir.

İspenç: Gayrimüslimlerden alınan arazi vergisidir.

Ağnam: Küçükbaş hayvancılıkla uğraşanlardan alınan otlak vergisidir.

Avarız: Olağanüstü durumlarda alınan vergidir.
Derbent resmi: Yol ve köprü geçişlerinden alınan vergidir.

Hatırlatalım: Osmanlı Devleti'nde şeri ve örfi vergilerin dışında çiftbozan uygulaması da görülmüştür.

Düşünelim: Bu uygulama ile toprakların boş bırakılmasını önüne geçilecek üretimde süreklilik kısa olanlar istemiştir.

Osmanlı Devleti'nin belli başlı gelir kaynakları ve temel giderleri:

Gelirler:  Vergiler,  maden, Tuzla ve orman gelirleri, savaşlarda edile elde edilen ganimetlerin Beşte biri ,bağlı Beylik ve devletlerden alınan vergiler, kazanılan Savaş tazminatları, gönderilen hediyeler.

Giderler: Savaş masrafları dağıtılan ulufe, cülus, bahşişler, bayındırlık hizmetleri, ödenen Savaş tazminatları, devlet görevlilerine ödenen maaşlar, saray harcamaları, gönderilen hediyeler.

Bilgilendirelim: Lonca sistemi Ahilik Teşkilatı Türkiye Selçuklu Devleti'nde esnaf Teşkilatı olan Ahilik Osmanlı Devleti'nde Lonca teşkilatı adıyla devam ettirildi. Bu teşkilat esnaf zanaatkar ve çalışanları ile çatı altında toplanmıştır. Ahilik Kurumu bu özellikleri nedeniyle Sanat Okulu düzeyindeydi.
Lonca teşkilatına alınanlar teşkilatın eğitim öğretim kurallarına uyarak çıraklıktan, kalfalığa kalfalıktan ,ustalara kadar yükselebilirler. Ustalık belgesi almaya icazet denirdi. İcazet alanlara işyeri açma izni verilirdi.

Lonca teşkilatının görevleri : Üyelerine meslek eğitimi vermek.

Üretilen malların fiyat ve kalitesini kontrol etmek.

İşyeri açma ruhsatı vermek.

Üyeleri arasında dayanışma sağlamak.

Üretici ve tüketici haklarını korumak.

Osmanlı Tarihi ve Genel Özellikleri , Kuruluş , Yükselme ve Duraklama Dönemi

                                             OSMANLI TARİHİ

Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş ve yükselme dönemlerinin genel bir bakış

Osmanlı Tarihinin Bölümleri

Kuruluş dönemi : 1299 - 1453

Yükselme dönemi : 1453 - 1579

Duraklama dönemi : 1579 - 1699

Gerileme dönemi:  1699 - 1792

Dağılma dönemi:  1792 - 1922

Osmanlı Devleti'nin Genel Özellikleri

Teokratik (dini nitelikli) bir devlettir.

Merkeziyetçidir.                                                      Kpss Hazırlık

En uzun ömürlü Türk devletidir

Çok ulusludur.

Tek bir sülalenin idare ettiği dünyanın en uzun ömürlü devletidir.

Üç kıtada yayılan tek Türk devletidir.

Osmanlı Devleti'ne Başkentlik Yapan Şehirler:

Bursa

İznik

Edirne

İstanbul

KURULUŞ DÖNEMİ

 1299 - 1453 Osmanlı Devleti Söğüt , Domaniç Yaylası'nda Osman Bey tarafından kuruldu.

 Osmanlı Devleti'ne ait ilk para Osman Bey tarafından bastırıldı.

 Osmanlı Devleti'nde teşkilatlanma çalışmaları Orhan Bey döneminde başladı .

 Düşünelim: Bu durum Osmanlı Devleti'nin asıl kurucusunun Orhan Bey olduğuna kanıt olarak gösterilebilir.

Osmanlı Devleti'nin kuruluş dönemindeki teşkilatlanma çalışmaları:

 Orhan bey dönemi

Divan teşkilatı kuruldu .

Vezirlik makamı oluşturuldu.

İlk Kadı tayini yapıldı.

Yaya ve müsellem adıyla ilk düzenli ordu kuruldu.

İlk Osmanlı medresesi açıldı.

Birinci Murat Dönemi

Geleneksel Türk veraset anlayışı değiştirilerek ülke padişah ve oğullarının aittir ilkesi kabul edildi. Rumeli Beylerbeyliği kuruldu.

Anadolu Defterdarlığı kuruldu.

Anadolu kazaskerliği kuruldu.

Yeniçeri Ordusu ve Topçu ocaklarının temelleri atıldı.

Devşirme sistemi uygulanmaya başlandı.

Tımar sistemi oluşturuldu.

Yıldırım Beyazıt Dönemi

Anadolu Beylerbeyliği kuruldu.

İlk Osmanlı Tersanesi Gelibolu'da açıldı.

II. Murat Dönemi                                               Kpss Hazırlık, Tarih notu

Enderun Mektebi açıldı.

Osmanlı Devleti ilk dönemlerde Rumeli'de ve Balkanlar'da yeni fethettiği yerlerde İskan politikasını uygulamıştır.

DİKKAT:  İskan Siyaseti Osmanlı Devleti'nin Rumeli'de fethedilen topraklara Anadolu'dan getirdiği konargöçer Türk topluluklarını yerleştirmesidir.

İskan siyasetinin amaçları şunlardır:

Fethedilen yerlere Türk kimliği kazandırmak.

Rumeli'de Türk nüfusunu arttırmak.

Rumeli'de kalıcı olmak.

Konar-göçerlerin yerleşik yaşama geçirmek.

Yeni fetihlere zemin oluşturmak.

YÜKSELME DÖNEMİ 1453 - 1579

Osmanlı Devleti'nde yükselme döneminin İstanbul'un fethi ile başladığı Sokullu Mehmet Paşa'nın ölümü ile sona erdiği kabul edilir.

Bu dönemde Osmanlı Devleti imparatorluk özelliği kazandı.

Fatih tarafından yaptırılan Topkapı Sarayı bu dönemde devletinin yönetim merkeziydi.

Yükselme Döneminde meydana gelen bazı önemli gelişmeler


Fatih Dönemi:
İstanbul ,Sırbistan ,Arnavutluk, Eflak ,Bosna fethedildi .

Mora Yarımadası fethedildi.

Amasra Sinop Kırım fethedildi.

Otlukbeli savaşı ile Akkoyunlular yenilgiye uğratıldı.

Venedik'e ticari imtiyazlar tanındı.

Trabzon Rum İmparatorluğu'nun son verildi.

II. Beyazıt Dönemi :

Cem Sultan olayı ile mücadele edildi.

Karamanoğulları beyliğine son verildi.

Şahkulu isyanı bastırıldı.

Mora'nın Fethi tamamlandı.

Yavuz Dönemi:

Anadolu Türk siyasi birliği kesin olarak sağlandı.

Çaldıran Savaşı ile safeviler yenilgiye uğratıldı.

Mercidabık ile Ridaniye Savaşları ile Mısır fethedildi.

Halifelik Osmanlılara geçti.

Kanuni Dönemi:

 Belgrad fethedildi .

I. Viyana Kuşatması başarısız oldu.

 Fransa ile kapitülasyon Anlaşması imzalandı.

 Rodos fethedildi.

 Preveze Deniz Savaşı kazanıldı.

 İran ile ilk resmi anlaşma imzalandı.( Amasya Antlaşması 1555)

Sokullu Dönemi :

Kıbrıs Adası fethedildi.

İnebahtı deniz bozgunu yaşandı.

Kanal projeleri geliştirildi fakat başarılı olunamadı. ( Don Volga ve Süveyş Kanalı projeleri)

Duraklama Dönemi 1579 - 1699

Genel politika ve siyaset : İç isyanlar bastırılmaya çalışıldı.

Bzulmalara karşı ıslah çalışmalarına girişildi.
Dış siyaset sınırlar genişletilmeye çalışıldı.

DİKKAT:  Osmanlı Devleti  XVII. yüzyılda ,doğuda Ferhat Paşa Antlaşması ile batıdan Bucaş Anlaşması ile en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

Duraklama Nedenleri :

İç Nedenler: İdarenin bozulması

Oradu ve donanmanın bozulması

Maliyenin bozulması

İlmiye sınıfının bozulması

Toplumsal yapının bozulması

Tımar sisteminin bozulması

Dış Nedenler:  İmparatorluğun doğal sınırlara ulaşması

Coğrafi keşifler

Rönesans Hareketleri

Haçlı ittifakları

DİKKAT:  XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Merkezi Otoritenin zayıflaması da etkili olan başlıca faktörler şu şekilde sıralanabilir.

Veraset sistemindeki değişiklikler (Ekber Erşed sistemi )

Saray adamlarının ve Valide sultanların yönetimde etkili olması

Rüşvet ve adam kayırmanın artması

Yeniçeri Ocağı'nın bozulması

İSYANLAR

1. İstanbul (Yeniçeri) isyanları:

Nedenleri : Merkezi Otoritenin zayıflaması

Ordu disiplininin bozulması

Kapıkulu askerlerine düşük ayarlı akçeden maaş verilmesi

Kapıkulu maaşlarını zamanında verilmemesi

Bazı devlet adamlarının yeniçerileri kışkırtması

Kapıkulu ocağına usulsüz asker alınması

İsyanların gelişimi: İstanbul isyanlarının en önemlileri şunlardır: III.Murat ,  II. Osman,   IV. Murat , IV. Mehmet dönemlerinde gerçekleşmiştir.

Örnek isyanlar:  II: Osman'ın öldürülmesi

Vaka i Vakvakiye (Çınar Vakası)

İsyanların sonuçları yeniçerilerin yönetimindeki etkisi arttı Başkentte asayiş ve güven ortamı bozuldu devlet otoritesi sarsıldı.
2. Anadolu (Celali ) İsyanları: Nedenleri ekonominin bozulması

Devletin halktan ağır vergiler almaya başlaması

Savaşların uzaması

İltizam sisteminin yaygınlaştırılması

Yerel yöneticilerin Kanunlara aykırı vergi toplanması ve adaletsiz yönetimleri

Tımar dağıtımında rüşvet ve iltimasın karşı karışması.

İsyanların gelişimi savaşları uzaması sonucunda asker  kaçaklarının artması, bunların Anadolu'da eşkiyalık yapması ile Celali isyanları yaygınlaşmıştır.

Örnek Celali İsyanları: Karayazıcı ,  Canbolatoğlu  , Tavil Ahmet  ,Deli hasan,  Kalenderoğlu isyanlarıdır.

İsyanların sonuçları Anadolu'da güven ve huzur ortamı bozuldu

Üretim azaldı

Osmanlı ekonomisi güç kaybetti

Köyden kente göç arttı.

3. Eyalet isyanları:

Nedenleri : Merkezi Otoritenin zayıflaması

İsyanların gelişimi Bazen yerel yöneticiler (Lübnan Valisi Fahrettin, Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paşa ve Sivas Valisi Vardar Ali Paşa gibi) Bazen de yönetimden şikayetçi olanlar isyanlar çıkartmıştır.

Örnek Eyalet isyanları:   Eflak,  Boğdan , Erdel , Halep , Yemen , Bağdat , Kırım isyanları

İsyanların sonuçları: Devlet isyancılara taviz vermek zorunda kalmıştır.

GERİLEME DÖNEMİ 1699 - 1792

İç siyaset:

Batıyı örnek alan ıslahatlara girişildi.

Dış siyaset.

Karlofça ve İstanbul antlaşmaları ile kaybedilen yerler geri alınmaya başlandı.

Pasarofça Antlaşması ile birlikte mevcut Topraklar korunmaya çalışıldı.

Dönemin öne çıkan bazı gelişmeleri: Bu dönemde Osmanlı Devleti Avrupa'nın üstünlüğünü kabul etti.

Avrupa'da elçilikler açmaya başladı.

Batılı uzmanlardan yararlanmaya başladı.

Bati tarzında ordular kuruldu.

Genelde Rusya ve Avusturya ile savaşıldı.

Küçük Kaynarca Anlaşması ile Ortodoksların koruyuculuğunu Rusya'ya bırakıldı.

İran'la yapılan savaşların son verildi.

Halifelik makamını siyasi amaçlarla kullanmaya başladı.

Donanmada ıslahatlara Başladı.                                           Kpss Hazırlık

Karadeniz egemenliğini kaybetti.

Fransa'ya verilen kapitülasyonların sürekli hale getirildi.