Türkiyede Nemlilik ve Yağışlar ,Az yağışlı ve Çok Yağışlı Alanlar , Coğrafya Kpss ve Ygs Hazırlık Notları

                                                    TÜRKİYEDE NEMLİLİK VE YAĞIŞ

Türkiye'de nemlilik ve yağış: Ülkemizde nemlilik ve yağış denize uzaklık (denize uzaklaştıkça azalır). Yer şekillerinin kıyıya uzanış doğrultusu (Akdeniz'de Karadeniz bölgelerinde olduğu gibi Dağlar kıyıya paralel uzanıyorsa yağış fazla Menteşe Yöresi dışında Ege Bölgesi'ndeki gibi Dağlar kıyıya dik uzanıyorsa yağışı azadır.) Yükselti (belli bir metreye kadar yükselti arttıkça yağış artar) , hakim rüzgar yönü , basınç koşulları ve bitki örtüsü etkiler.

Bağıl (nisbi) nem: Mutlak nemin maksimum nemi olan oranıdır yüzde olarak ifade edilir. Sıcaklık arttıkça bağıl nem azalır. Bağıl nem yüzde yüzü aştığı durumlarda yağış başlar. En fazla Karadeniz'de en az ise Güney Doğu ve İç Anadolu bölgelerinde görülür.

Mutlak nem: Havada bulunan nemin gram cinsinden olan değeridir. Buharlaşmayla
Artar ve kıyılarda oldukça fazladır.

Maksimum nem: Havanın belli bir sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla nem miktarı olarak tanımlanır. Sıcaklıkla doğru orantılıdır. Yazın Güneydoğu Anadolu'da , kışın Akdeniz'de en fazladır.

Not:Türkiye'de buharlaşma en fazla Güneydoğu Anadolu'da en az ise Karadeniz Bölgesi'nde görülür.

Türkiye'de Yıllık Güneşlenme ve Bulutluluk

 

Güneşlenme süresi enlem etkisi ile güneyden kuzeye doğru azalır.

Güneşlenme süresi en fazla Güneydoğu Anadolu'da en az ise Karadeniz bölgesindedir. Bulutlu gün sayısı ise en fazla Karadeniz en az ise Güneydoğu Anadolu'dadır.

Türkiye'de fazla yağış alan yerler:

Doğu ve batı Karadeniz kıyıları

Batı ve orta Toroslar Amanos (Nur) dağları

Menteşe Yöresi

Yıldız Dağları

Hakkari yöresi

Türkiye'de az yağış alan yerler:

Tuz Gölü çevresi

Iğdır Ovası

Ergene Havzası

Çoruh - Kelkit oluğu

Elazığ Malatya ovaları

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Güney kesimleri.

Hatırlayalım: Türkiye'de en az yağış alan bölge İç Anadolu'dur ancak şiddetli buharlaşma etkisiyle en kurak bölge Güneydoğu Anadolu bölgesidir.

Osmanlı Devletinde Toplum Yapısı ve Ekonomi Sistemi

OSMANLI TOPLUM YAPISI

Osmanlı Devleti'nde toplum iki ana grup altında toplanmıştır.

 Bunlardan birincisi askeri adı altında toplanan ve görevleri icabı vergiden muaf bulunan kısımdır.

 İkincisi ise reaya denen Şehirliler, köylüler ve Göçebe aşiretlerin meydana getirdiği vergi mükellefi olan bu gruptur.

DİKKAT: Osmanlı toplumu Avrupa'dan farklı olarak sınıflar arasında aşılmaz duvarlarla birbirinden ayrılmamıştır. Padişah beratı ile askeri zümreden bir kişi veya yaya geçebilirken reayadan bir kimse ise askeri sınıfa geçer bilmekteydi.

Yöneten sınıf : Seyfiye, kalemiye, ilmiye

Seyfiye: Yönetim ve askerlik işlerine bakarlar; Bunlar Veziriazam, vezirle,r Beylerbeyi , sancakbeyi, Tımarlı sipahileri ,Deniz askerleri.

Kalemiye: Bunlar yazışma ve malı işlere bakarlar:Bunlar; nişancı, reisülküttap, defterdarlar.

İlmiye: Din, hukuk ve eğitim işlerine bakarlar. Bunlar Şeyhülislam, Kazasker, kadılar, müderrisler, Cami görevlileri.

Yönetilenler: Yerleşim durumuna göre Osmanlı toplumu Şehirliler, köylüler ve göçebeler.

Millet sistemine göre Osmanlı toplumu Müslümanlar, Hristiyan ortadokslar, Hristiyan Katolikler, Museviler, Ermeniler, Süryaniler ve Nasturiler.

OSMANLI DEVLETİNDE EKONOMİ

 Maliye teşkilatının başı defterdardır. Devlet Hazinesi Hazine-i Amiri denirdi.

Şeri ve örfi vergiler devlet hazinesinin en önemli gelir kaynaklarıdır.

Şeri vergiler:

Öşür: Müslümanlardan alınan ürün vergisidir. 1/10

Haraç: Gayrimüslimlerden alınan ürün vergisidir. 1/5

Cizye: Gayrimüslimlerin askerlik yapmamaları karşılığında ödedikleri vergiler.

Örfi vergiler:

Resmi çift: Müslümanlardan alınan arazi vergisidir.

İspenç: Gayrimüslimlerden alınan arazi vergisidir.

Ağnam: Küçükbaş hayvancılıkla uğraşanlardan alınan otlak vergisidir.

Avarız: Olağanüstü durumlarda alınan vergidir.
Derbent resmi: Yol ve köprü geçişlerinden alınan vergidir.

Hatırlatalım: Osmanlı Devleti'nde şeri ve örfi vergilerin dışında çiftbozan uygulaması da görülmüştür.

Düşünelim: Bu uygulama ile toprakların boş bırakılmasını önüne geçilecek üretimde süreklilik kısa olanlar istemiştir.

Osmanlı Devleti'nin belli başlı gelir kaynakları ve temel giderleri:

Gelirler:  Vergiler,  maden, Tuzla ve orman gelirleri, savaşlarda edile elde edilen ganimetlerin Beşte biri ,bağlı Beylik ve devletlerden alınan vergiler, kazanılan Savaş tazminatları, gönderilen hediyeler.

Giderler: Savaş masrafları dağıtılan ulufe, cülus, bahşişler, bayındırlık hizmetleri, ödenen Savaş tazminatları, devlet görevlilerine ödenen maaşlar, saray harcamaları, gönderilen hediyeler.

Bilgilendirelim: Lonca sistemi Ahilik Teşkilatı Türkiye Selçuklu Devleti'nde esnaf Teşkilatı olan Ahilik Osmanlı Devleti'nde Lonca teşkilatı adıyla devam ettirildi. Bu teşkilat esnaf zanaatkar ve çalışanları ile çatı altında toplanmıştır. Ahilik Kurumu bu özellikleri nedeniyle Sanat Okulu düzeyindeydi.
Lonca teşkilatına alınanlar teşkilatın eğitim öğretim kurallarına uyarak çıraklıktan, kalfalığa kalfalıktan ,ustalara kadar yükselebilirler. Ustalık belgesi almaya icazet denirdi. İcazet alanlara işyeri açma izni verilirdi.

Lonca teşkilatının görevleri : Üyelerine meslek eğitimi vermek.

Üretilen malların fiyat ve kalitesini kontrol etmek.

İşyeri açma ruhsatı vermek.

Üyeleri arasında dayanışma sağlamak.

Üretici ve tüketici haklarını korumak.

18.Yüzyıl Islahatları (Lale Devri Hareketleri) Osmanlı İmparatorluğu Yenileşme Çalışmaları Kpss Notu

 18.YÜZYIL ISLAHATLARI

Lale Devri yenileşme hareketleri 1718 - 1730

Başlangıç 1718 Pasarofça Antlaşması - Bitiş 1730 Patrona Halil İsyanı

III.Selim ve  sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim paşa dönemin özellikleri:

Batı ilk kez örnek alınmaya başlandı.

Sivil mimari oldukça gelişti.

Askeri alanda hiçbir şekilde yenilik yapılmadı.

Dönemin ünlü şairi Nedim , ünlü minyatür sanatçısı Levnidir.

Lale Devri'nde meydana gelen yenilikler: Sait efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından İstanbul'da ilk Türk Matbaası 1727 de kuruldu.

DİKKAT: Birçok hattatın işsiz kalacağından endişe edildiği için din çevrelerinin tepkisinden çekildiğinden dolayı kurulan bu ilk Türk matbaasında dini kitapların basını yasaklanmıştır.

Bilgilendirelim: Osmanlı matbaasında basılan ilk eserler şunlardır:

Vankulu lügatı            Kpss , Tarih , Hazırlık , ıslahat

Cihannüma

Naima tarihi.

Paris Viyana gibi Avrupa başkentlerinde geçici elçilikler açıldı.

Düşünelim: Geleneksel Osmanlı diplomasisi anlayışının değişmeye başladı.

Osmanlı Devleti'nin batıda üstünlüğünü kabul edip Avrupa'yı yakından tanımak istedi.

Reis-ül küttap’lık makamı ile kalemiye sınıfının Osmanlı yönetimindeki etkinliğinin artacağının göstergesidir.

Bilgilendirelim: Osmanlı Devleti ilk geçici elçiliğini Paris'te açmıştır Paris'e görevlendirilen ilk sefir elçisi 28 Mehmet Çelebi’dir.

İlk kez bu dönemde itfaiye teşkilatı tulumbacılar kuruldu.

İlk kez çiçek aşısı uygulandı.

Yalova'da Kağıt, İstanbul'da kumaş ve çini fabrikaları kuruldu.

Yeni kütüphaneler ve tercüme büroları açıldı.

Barok tarzı mimari eserler görülmeye başlandı.

Resim ve minyatür sanatları gelişti.

I.Mahmut dönemi yenileşme (ıslahat) hareketleri 1730 - 1754

Askeri alanda ilk kez batıyı örnek alan yeniliklere gelişti.

Orduyu modernleştirmek için Avrupalı danışmanlardan yararlanma yoluna gidildi.

Humbaracı Ahmet Paşa ,Topçu ve humbaracı ocaklarında ıslahat çalışmaları yaptı.

Osmanlı ordusunu Avrupa orduları gibi örgütleyerek alay ,Tabur Bölük sistemini yeniden düzenledi.

Üsküdar Toptaşı’ında bir Handeshane açtı.      
Kpss , Tarih , Hazırlık , ıslahat
Bilgilendirelim: Handeshane Türkiye'de ilk defa yüksek teknik eğitim yapan bir okul olması bakımından önemlidir. Subay yetiştirmek üzere açılan Bu okul III. Selim zamanında kurulacak olan mühendishane- i Berri Humayun’un çekirdeği kabul edilmektedir.

Fransızca'dan matematik ve astronomiye ait kitaplar tercüme edildi.

DİKKAT: Humbaracı Ahmet Paşa'nın Ordu'da yaptığı çalışmalar Osmanlı ordularının 1736 1739 Osmanlı Rus ve Avusturya savaşlarında başarılı olmasında ve Osmanlı Devleti'nin gerileme dönemindeki son kazançlı anlaşması olan Belgrad anlaşmalarının imzalanmasında büyük rol oynamıştır.

III.Mustafa dönemi yenileşme (ıslahat) hareketleri 1757 - 1774

Yeniliklerde Baron De Tot adlı kişilerin yararlanılmıştır.

Sürat topçuları Ocağı kuruldu.

Donanmada görev alacak yetenekli subay yetiştirmek amacıyla mühendishane- i Berri humayun 1773 de açıldı.

Bilgilendirelim: Mühendishane- i berri Hümayun III. Mustafa zamanında kuruldu için bugün okulun yerine geçmiş olan Deniz harp okulunun kuruluş yılı olarak da III. Mustafa Zamanı kabul edilmektedir.
Kpss , Tarih , Hazırlık , ıslahat 

Maliye de düzenlemeler yapıldı ilk iç borçlanma sistemi esham uygulandı.

I.Abdülhamid dönemi yenileşme (ıslahat) hareketleri 1774 - 1789

Ordu'nun subay ihtiyacını karşılamak amacıyla İstanbul'da bir İstihkam Okulu açıldı.

Cezayirli Hasan Paşa donanmanın ıslahıyla görevlendirildi.

Modern gemi yapımı amacıyla Haliç Karadeniz ve Ege kıyılarında yeni Tersaneler inşa edildi.

Gemi yapımında Fransız ve İngiliz gemileri örnek alındı.

Maliyeyi düzeltmek amacıyla Yeniçeri sayımı yapıldı.

Ulufe sahteciliği ve alım - satım önlenmeye çalışıldı.

DİKKAT: Daha fazla yabancı uzmandan yararlanmak amacıyla yabancı uzmanların Müslümanlığı kabul etmeleri ve Osmanlı kıyafeti giymeleri şartı bu dönemde kaldırıldı.

III.Selim dönemi yenileşme hareketleri 1789 – 1807

Islahatlar konusunda devlet ileri gelenlerinin görüşlerini almak üzere meşveret meclisi kuruldu.

Düşünelim: Meşveret Meclisi'nin açılması III. Selim'in yapacağı yenilikleri devlet politikasına dönüştürmek istediğini gösterir.

Nizam ı Cedid adıyla Fransız ordusu örnek alınarak yeni bir ordu kuruldu.

DİKKAT:  Nizam ı Cedid ordusu ilk askeri başarısını Fransızlara karşı Akka savunmasında elde etmiştir.

Islahat hareketlerine ve Nizami Cedid ordusunu gelir sağlamak amacıyla iradi Cedid adıyla yeni bir hazine kuruldu.

 Düşünelim: Bu durum nizam-ı Cedid ordusunun sürekliliğini sağlamak istediğini göstergesidir.

Mühendishane- i berri Humayun kuruldu.

Mühendishane- i Bahri Hümayun geliştirildi.

Tersaneler yenilendi ,modern toplar döküldü.

Avrupa'daki gelişmeleri öğrenmek için Paris Londra Viyana ve Berlin'de Daimi elçilikler açıldı.

İlmiye sınıfında ve devlet dairelerinde düzenlemeler yapıldı.

Bilim ve sanat eserleri batı dillerinden Türkçeye çevrildi.

Yerli malı kullanımı teşvik edildi.

Matbaay-ı amire adıyla ilk devlet Matbaası kuruldu.

 Fransızca devletin resmi yabancı dili haline getirildi.

Vezirlerin sayısı azaltıldı.

DİKKAT: Nizami Cedid terimi dar anlamda III.Selim'in Avrupa usulünde yetiştirmek istediği talimli askeri ifade ederken.

Geniş anlamda ise askeri idari sosyal İktisadi ve benzeri alanlarda başarmak istediği Islahatların bütününü ifade etmektedir.

Osmanlı devlet yapısında ilk Radikal değişiklikler yapma eğilimi III. Selim döneminde başlamıştır.

III. Selim dönemi Kabakçı Mustafa isyanı ile son bulmuştur

 Kpss , Tarih , Hazırlık , ıslahat