Öğrenme
Psikolojisine Giriş
İnsanın yaratıldığı günden beri onu diğer
canlılardan ayıran özelliklere dikkat konusu olmuştur.
bu özelliklerinden biride öğrenme yetisidir. Bu ayeti insanın hayatını devam
ettirebilmesi için son derece önemlidir. Canlılar alemi içerisinde öğrenme
kapasitesi en yüksek olan insandır.
insan öğrenir ve öğrendiklerini uygular. Bu yolla kendisini ve çevresinin yaşam
şeklini değiştirebilir.
Öğrenme psikolojisi ile ilgili temel
kavramlar
1.Öğrenme: Öğrenme
kavramının farklı birçok tanıma yapılmaktadır.
Bir yaklaşıma göre öğrenme bireyin kısmen ya da tamamı ile kendi
yaşantılarından kaynaklanan ve davranışlarda gözlenebilen kalıcı izli davranış
değişikliğidir.
Öğrenmenin bir başka tanımı ise bireylerin nesneleri veya yeni durumları yeni
bir biçimde algılamaya hazır duruma gelmesi olarak açıklanmaktadır.
Öğrenmeyi tanımlayan yaklaşımların ortak
özellikleri şöyle sıralanabilir.
-
Öğrenme sonucunda davranış veya potansiyel davranışta değişim olmalıdır.
-
Öğrenmeleri yaşantılar ile kazanılır.
-
Öğrenme sonucunda kalıcı değişimler yaşanır.
-
Öğrenme ile yeni sonuçları varılır.
-
Öğrenme sonucunda yaşantıya dayalı ilişkiler kurulur.
-
Öğrenme sonucunda eskisinden farklı tepkiler de bulunması söz konusu olur.
2.Öğretme : Öğrenme bir bireyin ya da materyalin
yardımı ile oluşuyorsa burada işin içine artık öğretme ya da öğretim kavramları
da girmektedir.
Öğretim okullarda planlı ve programlı olarak yürütülen ve bir hedefe yönelik
olan eğitim faaliyetlerine verilen addır.
3.Eğitim: Eğitim en genel anlamıyla bireyde istenilen davranışları
oluşturma sürecidir.
Genel anlamda eğitimin 4 amacı olduğu söylenebilir.
1-Genel kültür değerleri aktarma
2-Bireyi
toplumsallaştırma
3-Üretkenliği
arttırma
4-Kalıtımla
gelin gizli güçleri ortaya çıkararak geliştirme
Yukarıda söz edildiği gibi bir davranışın bireyin kendi çabaları sonucunda
öğrenilmesi de mümkün olabilmektedir.
Bu eğitimle öğrenme kavramları arasındaki farkı da ifade eder.
Çünkü eğitimde bireye bilginin bir başka kimse tarafından aktarılması olası
iken öğrenmede böyle bir şart yoktur. Birey bilgiyi kendi yaşantıları yolu ile
edinebilir.
Eğitimde ise kazanılan davranışların tamamı öğrenilmiş davranışlardır.
4.Yaşantı ( Deneyim):
Yaşantı bireyin çevresi ile belli düzeydeki iletişimleri sonucunda ondan kalan iz
olarak tanımlanır.
İnsan yaşantılarına bağlı olarak yeni yeni davranışlar öğrenir. Yani
yaşantılarından sonuçlar çıkarır ve bu sonuçlara göre yaşamını düzenli ve daha
sonraki durumlarda nasıl davranacağına karar verir. Deneyim öğrenilen
davranışla ilgili pratiklik kazandırma açısından önemlidir.
5.Davranış: Öğrenme kavramı söz konusu olduğu
onunla ilgili davranış kavramı da ön plana çıkmaktadır. Organizmanın her türlü
etkinliğine davranış adı verilmektedir.
Bir başka ifadeyle davranış organizmanın gözlenebilen ya da gözlenemeyen açık
ya da örtük etkinliklerinin tümüdür.
Örneğin ders çalışmayı düşünmek yazı yazmak konuşmak
6.Davranış türleri:
Organizmada var olan davranışlar genel olarak üç grupta toplanmaktadır.
1. içgüdüsel ve refleksif davranışlar 2. geçici davranışlar 3. öğrenilmiş
davranışlar
a.İçgüdüsel ve refleksif davranışlar: Bir
tanımlamaya göre bireyin doğuştan geçirdikleri doğal ülkücüleri İçgüdü denir.
Buna göre
İçgüdü:
Belli bir
bilgi veya eğitimi dayanmayan düşünmeyi gerektirmeyen kendiliğinden doğan amaca
yönelik davranış etkinliği. Bu durumda İçgüdü organizmanın ihtiyaçlarından
kendiliğinden doğan daha önceden öğrenilmemiş ancak sinir sisteminde ön
hazırlığı bulunan davranışları göstermede etkili olan bir güç kaynağıdır.
İçgüdüler organizmanın yaşamını sürdürmesi için gerekli olan bedensel
ihtiyaçları yaratırlar.
Örneğin yemek içmek cinsellik bağırsakların boşaltılması gibi içgüdüsel
davranışlardır.
İçgüdülerin özellikleri:
içgüdüler
doğuştan gelir.
içgüdüler
belli zamanlarda ortaya çıkar.
içgüdüler bir türün tüm bireylerin de aynı biçimde mevcuttur
içgüdüler
ertelenemez
Ayrıca
içgüdüler karmaşık davranış örüntüleridir.
Refleks: Refleks doğuştan geçirilebilen veya potansiyel olarak var olan ama olgunlaşma
ile ortaya çıkan belli bir uyarıcıya karşı organizmanın belli ve basit bir
davranış gösterme eğilimidir.
Refleks belirli bir uyarıcıya öğrenilmemiş bir tepkide bulunmalıdır.
Mesela göz bebeğinin ışığa karşı küçülmesi , Işık azalınca da büyümesi gibi.
Refleksler Eğitim yolu ile değiştiremezler. Bundan yola çıkarak da reflekslerin
öğrenilen davranışlar olmadığını görülür. Refleksler bazı durumlarda şartlara
bağlanabilir.
Bu tür davranışlara ise şartlı refleks denir.
Örneğin köpeğe zil çaldıktan sonra et verilmesi ve bunun birçok kez tekrar
edildikten sonra zil sesine salya salgılanması şartlı bir refleks örneğidir.
Reflekslerin özellikleri:
- Refleksler
doğuştan geçirilir
- Belli bir
davranıştır
- Basit bir
davranıştır
- Belli bir
uyarıcısı vardır
- Belli bir
süre ertelenebilir
-
Refleksler
geliştirilebilir.
Geçici davranışlar: Alkol ilaç ve uyuşturucu
maddeler alındığında hastalık ve yorgunluk sonrasında gözlenen davranış
değişiklikleridir.
Başka bir ifade ile bu davranışlar belli bir etkinin etkisiyle ortaya çıkar ve
organizma bu etkiden kurtulduğunda geçici davranışlar kendiliğinden ortadan
kalkar.
Örneğin günlük yaşantısında gayet normal olan birinin içki alıp sarhoş olduğu
zaman farklı davranmaları ve sarhoşluk durumu ortadan kalkınca yine eski haline
dönmesi gibi.
Öğrenilmiş davranışlar: Sonradan kazanılan yani öğrenme ürünü olan
davranışlardır.
Öğrenme psikolojisinin daha çok üstünde durduğu davranışlar bu tür
davranışlardır.
Bir davranışın öğrenme olabilmesi için şu şartlar gerekir:
- Tekrar ya da
yaşantı yoluyla meydana gelmesi
- Davranışta bir
değişiklik olması
- Değişikliğin
oldukça kalıcı ve izli olması gerekmektedir.
-
Öğrenmeyi gerçekleşmiş ise transfer edilebilir
- Öğrenme
doğrudan gözlenemez. Gözlemlenebilen bireyin performansıdır
- Öğrenme
bireyin daha sonra karşılaşacağı durumlarda farklı bir yaklaşım göstermesine
yol açar
- Öğrenme
çevreye uyum sürecidir
-
Öğrenme
davranışın referans çevresindeki işaret ve ipuçlarındadır.
öğrenmeyi etkileyen içsel faktör ve dışsal faktörler vardır. Bunlar içsel faktör zeka , tutum ve güdülenme , benlik
saygısı ,ilgi ve yetenekler , sağlık durumu , önbilgiler , kaygı , genel
uyarılmışlık hali gibi etkenler içsel faktörlerdir.
Dışsal
faktörler arkadaş,
öğretmen, televizyon, internet , öğretim yöntemleri , kitap ,eğitim
materyalleri ,geribildirim, pekiştireç gibi unsurlar ise dışı faktörleri
meydana getiren durumlardır.