Türkiyedeki Karstik Şekiller Nelerdir ? Karstik Aşınım ve Birikim Şekilleri. Kpss , Ygs hazırlık Notu

TÜRKİYE’DE KARSTİK ŞEKİLLER

Türkiye'de karstik şekiller Kalker, jips, Kaya tuzu ve tebeşir gibi kolay çözünebilen kayaçların bulunduğu alanlarda Yer altı ve yer üstü sularının oluşturduğu şekillerdir.
Türkiye'de karstik şekiller en fazla Akdeniz Bölgesi'nde Özellikle de Antalya bölümünde yer alır. Akdeniz Bölgesi'nde sonra İç Anadolu Bölgesi'nde oldukça yaygındır.

Karstik alanlarda su dibe sızdığı için toprak verimsizdir.  Nüfusu itici özellik gösterir , seyrek nüfuslanmış yerlerdir.

Karstik Aşınım Şekilleri

Lapya:  En küçük birimi çukurlarıdır.

Dolin: Lapyadan büyüklerinin çukurlarıdır.

Uvala: Dolinlerin bir araya gelerek oluşturduğu oyuklardır.

Polye: En geniş karstik aşınım şekilleridir.

Mağara: Yer altındaki oyuklardır.  İnsuyu, Karain, Damlataş, Dim,  Ballıca mağaraları buna örnektir.

Obruk: Mağara tavanlarının çökmesiyle oluşan derin kuyulardır. Mersin'de yer alan cennet ve cehennem obrukları buna örnektir.

Karstik Birikim Şekilleri

Sarkıt : Mağara tavanlarından kirecin birikmesiyle oluşur.

Dikit:  Mağara tabanlarında kirecin birikmesiyle oluşur.  

Sütun:  Sarkıt ve dikit in birleşmesiyle meydana gelir.

Traverten:  Kirecin geniş alanda birikmesiyle oluşur. Antalya travertenleri Türkiye'deki en geniş travertenlerdir.   En tanınmış travertenler ise Denizli'deki Pamukkale travertenleridir.

Türkiyede Rüzgar ve Buzul Aşındırma , Biriktirme Şekilleri Nelerdir , Coğrafya Kpss ve Ygs Hazırlık Notları

Türkiye'de rüzgarlar:

Rüzgarlar yağışın az bitki örtüsünün zayıf toprağın Kuru ve taneli olduğu alanlarda etkili olmaktadır.
Ülkemizde Rüzgar aşındırma ve biriktirme şekilleri ve en fazla İç Anadolu'da özellikle de Konya ve Karapınar çevresinde rastlanır.

Ayrıca Güneydoğu Anadolu'da kıyılarda rüzgarların etkisi vardır.

  

 Mantar Kaya: Rüzgarın sürüklemiş olduğu tanecikleri kaya yüzeylerine çarpması sonucu kayaların aşınması sonucu oluşan mantar şeklindeki şekillerdir. Bunlara şeytan masası yada doğal masa da denir.

Rüzgar Mağaraları: rüzgarların taşımış olduğu kum taneciklerini fazla yükseklere çıkaramaması sonucu kayaların sadece alt kısımlarını oyar. Kayaların alt kısımlarının oyulup , üst kısımlarının oyulmaması sonucubir tür maşağa meydana gelmesine neden olmaktadır.

Meydana gelen bu oyuklara rüzgar mağarası adı verilir. 

Tafoni:   Büyük kayaların üzerinde meydana gelen kekleuş (üstüste sıralanmış, süngerimsi şekiller) yuvalarına benzeyen şekildeki oyuklara verilen isim tafonidir.

 

Türkiye'de buzullar:

Dış kuvvetler içinde ülkemizde etkisi en az olan unsurlardır.
Matematik konumumuz itibariyle yaklaşık 2500 metreden daha yüksek kesimlerde buzul şekillerine rastlanır.
Buzul şekillerine en fazla Doğu Anadolu Bölgesi'nde yükselti nedeniyle rastlanmaktadır.

                                Türkiye'de buzul şekillerinin bulunduğu alanlar şöyle sıralanır.

Doğu Anadolu'da: buzul ,Bingöl ,Tendürek, Ağrı ,Süphan ,Mercan.

Karadeniz'den: Mescit, Yalnızçam, Kaçkar, Giresun. 

Akdeniz'de: Aladağlar, boklarlar, dedegöl, geyik.  

Marmara'da: Uludağ'da buzul şekilleri bulunur.

Kpss ,ygs, hazırlık,ders,not, türkiyede, rüzgar ve buzul aşındırma şekilleri

Türkiye'nin Akarsuları ,Türkiye'de Görülen Akarsu Aşındırmasının Şekilleri, Türkiye'de Görülen Akarsu Birikim Şekilleri

TÜRKİYE’NİN PLATOLARI

Akarsular tarafından yarılmış yüksek düzlüklere Plato denir. Ülkemizde Plato bakımından oldukça zengindir. Çünkü III. zamanda dış kuvvetler tarafından güzel düzleştirilen araziler (peneplen) IV. zamanın başlarında topraktan yükselmeye uğramış en yüksek düzlükler oluşmuştur . Ükemizdeki platolar yükseltisi genel olarak doğuya doğru artar.

Türkiye'nin başlıca platoları şunlardır.

 İç Anadoluda; Cihanbeyli Haymana Bozok Uzunyayla platoları bulunur ülkemizde Plato açısından en zengin bölgedir 12 tane plato vardır Bu bölgedeki platolarda sulama sorunu vardır nüfus yoğunluğu oldukça azdır genelde tahıl Tarımı ve küçükbaş hayvancılık yapılır.

Doğu Anadoluda; Erzurum Kars ve Ardahan platoları bulunur. Türkiye'nin en yüksek platolardır volkanik oluşumlu dururlar. Yazları yağışlı geçer büyük baş mera hayvancılığı yaygın olarak yapılır.

Akdeniz'de Teke ve Taşeli platoları bulunur karstik platolar su sorunu nedeniyle tarım fazla yapılamaz Türkiye'nin en az nüfuslu alanlarındandır.

Marmara'da Çatalca Kocaeli platoları bulunur Türkiye'nin en alçak sanayinin nüfus miktarı ve yoğunluğunun en fazla olduğu platolardır.

Güneydoğu Anadolu'da Gaziantep Şanlıurfa Diyarbakır ve Adıyaman platoları bulunur bu bölgede platolar İç Anadolu platolarında benzer özellikler gösterir Gaziantep Platosu çevresinde  Akdeniz iklim özellikleri görülmektedir.

Ege'de Yazılıkaya platosu vardır.  (Ancak bu Platon'un bir bölümü de İç Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadır.)

Türkiye'nin Akarsuları

 Herhangi bir kaynakla beslenen ve bir yatak içinde sürekli akış bulunan sulara Akarsu denir.

Doğduğu yere kaynak döküldüğü yere ağız kaynağı ile ağızı arasında kalan kısma çığır denir.

Türkiye'de ve dünyada yeryüzünün şekillenmesinde en etkili dış kuvvet akarsulardır.

Yurdumuzun yüksek ve engebeli olması akarsularımızın aşındırma ve biriktirme faaliyetlerinin fazla olmasının nedenidir.

Türkiye'de görülen Akarsu aşındırmasının şekilleri

1. Vadi: Akarsular tarafından yarılmış sürekli inişi olan çukurluklar Çentik vadi Kanyon vadi boğaz Vadi gibi türleri vardır.

2. Menderes: Akarsuyun yatak eğimin azaldığı yerlerde büklümler çizerek akmasıdır hem aşındırma hem de biriktirme şeklidir en çok Ege akarsularında görülür.

3. Dev kazanı: Daha çok Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde görülür akarsuların Şelale yaparak akmasıyla açtığı oyunlardır Manavgat Tortum güzel örnekleridir.



  

4. Kırgıbayır En çok İç Anadolu'da görülür Sen sularının oluşturduğu pürüzlü yüzeyler nedir.
  

5. Peribacası: Volkanik arazilerde Akarsu aşındırması ile oluşan şekillerdir ülkemizin en yaygın İç Anadolu Bölgesi'nde görülür Kapadokya yöresi özellikle Peri bacalarıyla doludur.

   

6. Peneplen: Yontukdüz ü Akarsu aşındırmasının en son aşamasıdır düzleştirilerek deniz seviyesine yaklaşmış arazidir ülkemizde sadece Marmara Bölgesi'nde rastlanır.

  

 
Türkiye'de görülen Akarsu birikim şekilleri

1. Delta: Akarsuların denize doldurmasıyla oluşturduğu şekiller bir Çukurova Bafa gibi.

2. Birikinti konisi: yamaçlardan inen akarsuların Dağın eteğine yaptığı birikintilerdir.

3. Dağ eteği ovası: Bursa Ovası'nda olduğu gibi birikinti konilerinin birleşmesiyle meydana gelir.

4. Dağ içi Ovası: Doğu Anadolu'da yer alan Erzincan Pasinler Erzurum Malatya Elazığ Bingöl Muş ovaları bu oluşuma örnek olan ovalardır dağlar arasındaki çöküntü alanlarında akarsuların yaptığı biriktirmeler ile oluşan ovalardır.
5. Irmak adası: akarsuyun yatak öneminin azaldığı yerlerde yatak içerisinde oluşan adacıklara Irmak adası denir.

DİKKAT: Akarsularda yatak eğiminin arttığı yerlerde aşındırma yatak deyiminin azaldığı yerlerde ise biriktirme şekilleri meydana gelir.

İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet Kpss Ders Notları Ayrıntılı

İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet 

DEVLET YÖNETİMİ

Türklerin tarihteki en büyük özelliklerin biri de teşkilatçı bir millet olmalarıdır.

 Bu özellik Türklerin yıkılan devletlerin yerine hemen yenisini kurmalarında kolaylık sağlamıştır.

İlk Türk devletlerinde bulunan siyasi teşkilatlanma senin en üst basamağında İl (devlet ) oluşturuldu.

Devletin başında bir Hakan bulunurdu.

Hükümdar

Türk devletlerinde egemenliğin ve siyasi iktidarın en başta gelen unsuru hükümdar idi.

Hükümdarın kullandığı unvanlar:

Kağan

Hakan

Han

Şenyü

Yabgu

Tan-hu
İlteber

İdikut

İlteriş

Hükümdarlık sembolleri :

Otağ ( Hakan çadırı)

Örgin (taht)

Tuğ (sancak)

Kös (davul)

Yay

Hükümdarın özellikleri:

Cesur ve kahraman olmak ( Alp)

Bilge olmak

Adil olmak

Erdemli olmak

Hükümdarın görevleri:

Orduya komuta etmek

Yöreyi uygulamak

Birlik ve adaleti sağlamak

Açları doyurmak

Çıplakları giydirmek

Devleti yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı.
Bu yetkiye kut denirdi. Kut'un kan yoluyla hükümdarın tüm erkek çocuklarına geçtiğine inanılırdı. Karnında kut taşıyan kişiler ülke topraklarında eşit haklara sahipti.

Bu durum da ilk Türk devletlerinde taht kavgalarına neden olmuştur.

Hükümdar eşlerine katun (hatun) denirdi.
Hatun gerektiğinde vekil olarak devlet Başkanlığı yapar elçileri kabul eder ve devlet Meclisine katılabilirdi.
Bu durum ilk Türk devletlerinde kadının devlet yönetiminde söz sahibi olduğunu gösterir bir durumdur.

Veraset Sistemi

 Türk devletlerinin en zayıf yönü veraset yani tahta geçme konusunun belli bir kurala bağlanmamış olmasıydı.
Türk töresine göre ülke hanedan ailesinin ortak malı sayılıyordu.

Bu anlayış Türk Devletlerinde sık sık taht kavgalarının yaşanmasına ve dolayısıyla kurulan devletlerin kısa sürede yıkılmasına neden olmuştur.

Kurultay ve hükümet

ilk Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı meclis i Kurultay (toy ya da kengeş) denirdi.

Uyarı: Özellikle Hunlar ve Göktürkler zamanında Bahar mevsiminin başlangıcında düzenlenen şölenleri de toy adı verilmiştir.

Mecliste asker ve sivil tüm yöneticilerle boy beyleri ve tabi kavimlerin yöneticileri katılırdı.
Hakan meclisin doğal başkanıydı.
Siyasi örgütlenmenin en önemli kurumlarından biri de ayukı ( hükümet) idi.
Hükümetin başında aygucu (bugünkü başbakan yardımcısı) bulunuyordu.

İkili teşkilat

İlk Türk devletlerinde ülke sağ sol , doğu batı şeklinde ikiye ayrılarak yönetilmiştir.

Bu durum İlk Türk devletlerinin federal yönetim anlayışına sahip olduğunu gösterir.

Kağan doğuda oturur batıda ise Hanedan üyelerinden yabgular bulunur ve Doğu adına ülkenin Batı topraklarını yönetmekle görevlendirilirdi.

NOT: İlk Türk devletlerinde hükümdar çocukları olan Tiginler devlet yönetimi konusunda deneyim kazanmaları için ülkenin çeşitli yerlerinde şat ünvanıyla yönetici olarak gönderilirdi.
Bu uygulama daha sonra kurulan Türk devletlerinin de etkilemiştir Örneğin Selçuklularda görülen Atabeylik uygulaması Osmanlılarda görülen lalalık uygulaması buna benzer uygulamalardır.

İslamiyetten Önce Türklerde Kültür ve Uygarlık 2