Türkiye'nin Yer Şekillerinin Genel Özellikler ve Dağların Oluşumları

Türkiye'nin Yer Şekillerinin Genel Özellikleri

Türkiye ortalama yükseltisi fazla olan bir ülkedir . (1132 metre)

Bunun nedenleri:  Alp Himalaya orojenezi sonucu oluşmuş genç bir ülke olması.

III. ve IV.  zaman başlarında toptan yükselmeyen uğramasıdır. ( yani Epirojenez yaşaması)

Ortalama yükseltinin fazla olması nedeniyle akarsularımızın enerji potansiyeli, gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasındaki fark, erozyon şiddeti , ova ve platoların yükseltisi fazladır.

Ülkemizde engebeli arazilerin geniş yer kaplaması yol yapım maliyetlerini arttırmış, kısa mesafede iklim çeşitliliğine neden olur, Gerçek alanla iz düşüm alan arasındaki farkın fazla, tarım alanlarının dar olmasına neden olmuştur.

Ülkemizde Dağlar doğu -batı yönünde uzanır.  Bu nedenle Karadeniz ve Akdeniz'de Dağlar kıyıya paralel uzanır.
Bu alanlarda deniz etkisi içerilere rahat giremez, Boyuna kıyılar görülür kıyı derindir (yani şelf dardır) Kıyıda girinti çıkıntı ,koy, körfez ,doğal Liman azdır. Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım oldukça zor yapılır. Ege'de ise Dağlar kıyıya dik uzanır bu alanda Denizi etkisi içerilere kadar rahatlıkla Sokulur. Enine kıyılar oluşmuştur . kıyı sığdır (Self geniştir) Kıyıda girinti - çıkıntı fazladır. Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım rahat yapılır.  Ayrıca ülkemizde dağların Batı Doğu yönünde uzanması kara ve demiryollarının daha çok bu yönde gelişmesine neden olmuştur.
Ülkemizde yükseltisi doğuya doğru artar.

Kırıklı yer yapısı yaygındır.  Bu nedenle deprem tehlikesi fazladır sıcak su kaynakları açısından zengindir.
Karstik yapı ve karstik şekiller en yaygın Akdeniz Bölgesi'nde Özellikle de Antalya bölümünde görülür.
Yer şekillerinin yükselti ve engebesi ne bağlı olarak gerçek alan ile iz düşüm alanı arasındaki fark en fazla olduğu bölge Doğu Anadolu en az olduğu bölge ise Marmara'dır. 

TÜRKİYE’NİN DAĞLARI

( Oluşumlarına Göre)

A) OROJENEZ DAĞLAR

1. HORST DAĞLAR (Kırık Dağlar)

2. ANTİKLİNAL DAĞLAR (Kıvrım Dağlar)

B) VOLKANİK DAĞLAR

Yüksekliği 500 Metreden fazla olan alanlara dal denir Türkiye'nin en yaygın olan yüzey şekilleri dağlarıdır.
 

A. Orojenik Oluşumlu Dağlar: Orojenez dağ oluşumu demektir. Deniz ve okyanus tabanlarında biriken tortul malzemelerinin tabakaların ya uyguladığı yan basınçlarla yükselerek su yüzüne çıkmasıyla orojenik dağlar oluşur. Orojenik dağlar iki şekilde oluşur.
  Kpss ,hazırlık , coğrafya, konu, not

1. Kıvrımlı dağlar:  Orojenez sırasında biriken tortul malzemeler esnekse yan basınçlar etkisiyle kıvrılır.
Kırılma sonucu yükselen kısmına antiklinal alçalan kısmına ise yani alçakta kalan yeri ise senklinal denir.

Tabakaların yapısında bozulma olmaz Sadece şekli bozulur.
Türkiye'deki kıvrımlı dağlar III. zamanda oluşan Alp Himalaya kıvrım kuşağının bir uzantısıdır. Ülkemizdeki dağlar daha çok kıvrılmayla oluşmuştur.

Türkiye'de Kuzey Anadolu dağları ve Toroslar kıvrılma ile oluşmuştur.

 Kuzey Anadolu dağlarının Batı Karadeniz'de küre ,Ilgaz, Bolu ve Köroğlu.

Orta Karadeniz'de Canik, Doğu Karadeniz'de ise Giresun ,Çimen, kop ,Mescit ve (Doğu Karadeniz dağları en yüksek yerleri Kaçkarlar.) Iğdır oluşturur.

Toros Dağları 3 sıra halinde uzanır Batı Toroslar Akbey, dedegöl ,Sultan ,geyik ,Erenler dağları. Orta Toroslar Bolkar, Aladağ, Tahtalı ,Binboğa dağları, Güneydoğu Toroslar ise Nurhak ,Muş, Bitlis ve Hakkari dağlarından meydana getirir.
 

2. Kırıklı Dağlar: Orojenez sırasında biriken malzemeler kırılmayacak kadar serttir, esnemez ve kırılır.
Bu şekilde oluşan dağları Kırıklı Dağlar denir. Kırılma sonucunda yükselen kırılmalara Horst alçakta kalan kısımları ise Graben denir. 

Kırılma sonucu tabakaların yapısı bozulmuştur bu alanlarda deprem tehlikesi fazla, sıcak su kaynakları oldukça zengindir.
Kpss ,hazırlık , coğrafya, konu, not 

Ülkemizde kırılmayla oluşmuş horst ve grabenler en fazla Ege bölgesinde yer alır. Bu bölgede yer alan kaz, Madra, Yunt, Boz ,Aydın ve Menteşe Dağları horst.  Bakırçay ,Gediz , Küçük Menderes ,Büyük Menderes ise Graben alanlarıdır.

Ayrıca Akdeniz Bölgesi'nde yer alan Nur dağları Horst, Amik Ovası ise Graben alanıdır.

B. Volkanik dağlar: Yerin derinliklerinde erimiş halde bulunan magmanın yeryüzüne zayıf ve dirençsiz fay hatlarında yüzeye çıkmasına volkanizma denir.

Volkanik Dağ

Sönmüş Volkanik Dağ

Türkiye'de volkanik faaliyetler III. zamanda , deniz altı volkanizması IV. zamanda ise Yüzeysel volkanizma şeklinde gerçekleşmiştir.

Ülkemizde aktif volkanik dağlar yoktur. En genç volkanik dağ Doğu Anadolu'daki Nemrut’tur.

Türkiye'de volkanik dağ en fazla Doğu Anadolu bölgesindedir.
 

Doğu Anadolu'da Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı .

İç Anadolu'da Karadağ, Karacadağ, Erciyes, Melendiz, Hasan Dağı.

Güneydoğu Anadolu'da Karacadağ,

Marmara'da Uludağ ülkemizdeki iç volkanik dağıdır.  

Ege'de Kula volkanları (en fazla koninin bulunduğu alandır.) Volkanik dağları örnek teşkil eden yerlerdir.

Volkanik alanlar tehlikeli olmasına rağmen, topraklarının mineralce zengin olması ve çeşitli madenlerin; demir, krom ,Kurşun ,bakır gibi yaygın olarak bulunması nedeniyle yeryüzünün yoğun nüfuslanmış alanlarıdır.

Kpss ,hazırlık , coğrafya, konu, not

Anadolu Türk Tarihi İlk Türk Beylikleri, Selçuklular ve II. Beylikler Dönemi

TÜRKİYE TARİHİ

Türkiye Tarihi şu aşamalardan oluşur

1- İlk Türk beylikleri

2 -Türkiye Selçuklu Devleti

3- İkinci Türk Beylikleri

4- Osmanlı Devleti

5- Türkiye Cumhuriyeti

Anadolu'ya yapılan ilk Türk akınları şunlardır:

1- İslamiyetten önce keşif amaçlı yapılan akınlar

İskitlerin akınları

Hun akınları (Kavimler Göçü öncesi)

Sibirlerin akınları

 İslamiyeti kabul ettikten sonra Türklerin Anadolu'ya yapmış oldukları yerleşme amaçlı akınlar

Çağrı Bey'in keşif akınları 1016 - 1021

Pasinler Savaşı 1048

Tuğrul Bey'in Doğu Anadolu Bağdat seferi 1055

Alparslan'ın Kafkas - Doğu Anadolu seferi 1064

Malazgirt Savaşı 1071

İLK TÜRK BEYLİKLERİ

Saltuklular : Erzurum ve çevresinde kurulmuştur.  

Anadolu'da ilk Türk devletidir 1072 de kuruldu.

Haçlılara ve gürcülere karşı savaşmışlardır.

Saltuklulardan günümüze kalan mimari eserler şu şekildedir.

Kale Camii

Tepsi minare

Ulu Camii

Üç Kümbetler

Mama Hatun Türbesi

Mengücekliler : Erzincan ,Kemah ,Divriği, Şebinkarahisar çevresinde kurulmuştur.

Gürcüler ve Rumlara karşı savaşmışlardır.

Divriğide darüşşifa ile birlikte külliye olarak yaptırılan Ulu Camii Dönemin en önemli eseridir.

Danişmentliler:  Sivas ,Tokat ,Niksar, Amasya ,Kayseri çevresinde kurulmuştur.

Haçlılara karşı mücadele etmişlerdir.

 Anadolu'nun ilk medresesi bu dönemde inşa ettirilmiştir.( Yağıbasan Medresesi )

Dönemin önemli Destanı Danişmendname’dir.

 Kayseri Ulu Cami ve Emir Gazi Kümbeti dönemin önemli eserlerindendir.

Çaka Beyliği : İzmir ve çevresinde kurulmuştur .

İlk Türk denizci Beyliği’dir.

Artuklular:  Hasankeyf , Diyarbakır, Harput, Mardin, Batman çevresinde kurulmuş.

Bu döneme ait önemli eserler şunlardır:

Malabadi Köprüsü

Hatuniye Medresesi

Ulu Cami

Muzafferiye  Medresesi

Semanin  Medresesi

Şehidiye Medresesi

Hüsamiye Medresesi

İlk Türk Beyliklerinin Genel Özellikleri:

 Malazgirt savaşından sonra kuruldular.

 Anadolu'da Türkiye tarihinin başlatıcısı oldular.

 Anadolu'yu Haçlı Ermeni ve Gürcü saldırılarına karşı kurudular.

 Anadolu Selçuklu Devleti tarafından yıkıldılar.

Bilgilendirme:  Anadolu'nun Türkleşmesinde etkili olan savaşların şu şekilde sıralayabiliriz

• Pasinler Savaşı 1048 Büyük Selçuklularla  Bizanslılar arasında yapıldı. ilk Selçuklu Bizans savaşıdır.

• Malazgirt Savaşı 1071 de yapıldı. Büyük Selçuklularla  Bizans arasında yapıldı.  Anadolu'da Türkleşme sürecini başlatmıştır.

• Miryokefalon savaşı  1176 da yapıldı. Türkiye Selçukluları ile Bizans arasında yapıldı. Anadolu'nun kesin Türk yurdu olduğunu kabul edilmiştir.

• Kösedağ Savaşı 1243 Türkiye Selçukluları ile Moğollar arasında yapıldı.Doğu'dan Anadoluya Türkmen göçü hızlanmış.  Anadolu'da Türk nüfusu artmıştır.

Türkiye Selçukluları (Anadolu Selçuklu Devleti ) 1077- 1308 

1- Kuruluş dönemi:  Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından 1077 İznik'te kuruldu.

Haçlı seferlerine karşı mücadele edildi.

Devlet Merkezi Konya'ya taşındı.

2- Yükselme dönemi:  Miryokefalon savaşı kazanıldı.

• Antalya fethedildi
• Sinop fethedildi
• Moğol tehlikesine karşı sınır önlemleri alındı.
• Alanya fethedildi
• Kırım'ın suğdak Limanı alındı.
• Harzemşahlar Yassı Çimen savaşında yenilgiye uğratıldı. 1243

3- Yıkılış dönemi : Baba İshak (Babailer) İsyanı'nın uzun süre alması bu saldırılarla zemin hazırladı. Kösedağ Savaşı kaybedil( 1243)

Böylece ; Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girdi.

Anadolu Moğol istilasına uğradı.

Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu

İkinci Türk beylikleri dönemi ortaya çıkmış oldu.

Bilgilendirme: 

• Türkiye Selçukluları zamanında ticareti geliştirmek amacıyla şunları yapmışlardır: Anadolu'nun birçok yerinde Kervansaray inşa edildi
• Zarara uğrayan tüccarların zararı devlet tarafından karşılandı.( Yani bu da sigortacılığın başlamış olduğunu gösterir)
• Önemli Liman kentleri fethedildi . (Antalya, Alanya ,Sinop, suğdak)
• Ahi teşkilatları desteklerini

İkinci Türk Beylikleri Dönemi :

Candaroğulları ( isfendiyaroğulları ) : Kastamonu , Sinop çevresinde kuruldu. Denizcilikle uğraşmışlardır.

 Karesioğulları:  Balıkesir Çanakkale çevresinde kuruldu. Denizcilikle uğraşmışlardır.  Osmanlı'ya katılan ilk beyliktir.

Aydınoğulları:  İzmir ,Aydın, Denizli çevresinde kuruldu. Denizcilikle uğraşmışlardır. En ünlü denizcileri Umur bey’ dir.

Eşrefoğulları:  Beyşehir'de kurulmuştur. İlhanlılar tarafından yıkılmıştır.

Germiyanoğulları:  Kütahya ,Tavşanlı ,Simav ,Emet de kurulmuştur. Topraklarının bir kısmı önce çeyiz yoluyla kalan kısmı ise Vasiyet yoluyla Osmanlı'ya katılmıştır.

Eretna Beyliği:  Sivas,  Kayseri'de kurulmuştur : Kadı Burhaneddin tarafından yıkılmıştır.

Karamanoğulları : Konya ,Karaman'da kurulmuştur. Osmanlı en çok uğraştıran Beyliktir. Kendisini Anadolu Selçuklu Devleti'nin devamı olarak görmüştür.  Türkçeyi Anadolu'da resmi dil olarak ilan etmiştir.

Osmanoğulları:  Söğüt  ,Domaniç’te kurulmuştur.

Saruhanoğulları:  Manisa da kurulmuştur.  Denizcilikle uğraşmışlardır.

Menteşeoğulları:  Muğla, Milas'ta kurulmuştur.  Denizcilikle uğraşmışlardır.

Ramazanoğulları: Adana ve çevresinde kurulmuştur.

Dulkadiroğulları: Maraş ,Elbistan'da kurulmuştur.  Osmanlı'ya katılan son Beylik’tir . 1515 Turnadağ Savaşı ile katılmıştır.

Hamitoğulları: Isparta ve Burdur da kurulmuştur. Toprakları para karşılığında Osmanlı Devleti'ne katılmıştır.

İkinci Türk beyliklerinin genel özellikleri:

 Kösedağ Savaşı'ndan sonra kuruldular.

 Anadolu'nun Türkleşmesine katkıda bulundular.

 Osmanlı Devleti tarafından yıkıldılar.

 Ankara Savaşı'ndan sonra tekrar ortaya çıktılar.